Cypr. Sztuka

Cypr. Sztuka.

Starożytna sztuka Cypru łączyła wpływy Anatolii, Syrii, Egiptu, Egei, Grecji z konserwatyzmem wyspiarskim; w VI tysiącl. p.n.e. rozwinęła się kultura neolityczna; domy w kształcie tolosu, kam. figurki i ozdoby, a ok. 5250 p.n.e. — ceramika monochromatyczna bądź o malowanych wzorach linearnych. W epoce chalkolitu (ok. 3400–2300 p.n.e.) wytwarzano naczynia, m.in. naśladujące tykwy i bukłaki, a w zachodnim Cyprze — idole kobiece ze steatytu. Rozkwit sztuki Cypru nastąpił w epoce brązu (2300–1050 p.n.e.). Pojawiły się wówczas kompozycje figuralne z terakoty w postaci samodzielnych scen lub jako ozdoby na naczyniach. Powstałe w XVI w. p.n.e. miasta portowe (Kition, Engomi) wytworzyły sztukę egejsko-orientalną (XIV–XII w. p.n.e.) — budowle publiczne (świątynie w Kition, Pafos), ceramika cypryjsko-mykeńska o malowanej dekoracji figuralnej (potem geom.), posążki bóstw z brązu, wyroby z metali szlachetnych, fajansu, kości słoniowej. W sztuce okresu geom. (1050–725 p.n.e.) pojawił się silny pierwiastek fenicki (rzemiosło artyst., monumentalna świątynia Asztarte w Kition). W okresie archaicznym (725–475 p.n.e.) wytwarzano naczynia dwubarwne o stylizowanej dekoracji roślinnej i figuralnej; budowano podziemne groby komorowe (Salamina, Amathus, Tamasus) i sanktuaria (Aja Irini, Idalion, Kurion, Pafos i in.) z wotywnymi posągami z terakoty i wapienia o czytelnych wpływach plastyki asyr., egipskiej bądź gr.; w okresie klas. (475–325 p.n.e.) wzrosły gr. wpływy w rzeźbie wotywnej (Arsos, Potamia), kultowej (Kition, Golgi) i nagrobnej (stele kam. i posągi gliniane z Marion), w architekturze zaś trwały formy orientalne (pałac w Wuni) i rodzime (sanktuaria). Około 300 p.n.e. nastąpiła pełna hellenizacja sztuki Cypru. Powszechnie stosowano gr. style arch. (grobowce z III–II w. p.n.e. w Nowym Pafos, świątynie z I–IV w. w Pafos, Kurion, Amathus, Salaminie) i formy budowli (teatry, gimnazjony, łaźnie, wille). Grecka tematyka mitol. dominowała w rzeźbie, freskach i mozaikach w Pafos, Kurion i in. miejscowościach. Od IV w. rozwijał się typ podłużnej bazyliki chrześc. o bogatej dekoracji arch. i mozaikach podłogowych (w Pafos, Kurion, Pei, Amathus, Salaminie) oraz ściennych (w Kiti i Lithrangomi, VI w.). W VI–XII w. bizant. sztukę Cypru. reprezentowały klasztory i bazyliki zdobione freskami i ikonami (w Kakopetrii, Asinu, Lagudera, Tala) oraz fortece (Kantharos, Wufawendo, Ajos Ilarion). W XIII–XV w. got. kościoły Nikozji, Famagusty, Pafos, Belapes zainspirowały fr.-bizant. styl architektury cerkiewnej, jednocześnie z wpływami wł. w malarstwie. Okres stagnacji kulturowej po podboju tur. (1571) przetrwała sztuka lud. (architektura mieszkalna, tkactwo, snycerstwo, ceramika), która rozwija się nadal. Prace współcz. artystów inspiruje krajobraz i życie wyspy; jest również widoczne nawiązywanie do tradycji cerkiewnej i sztuki starożytnej.

Bibliografia

J. MŁYNARCZYK Sztuka Cypru, Warszawa 1983.

Pafos, ruiny tzw. grobowców królewskich (Cypr)