Cortázar Julio

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Cortázar

[kortạsar]

Julio , ur. 26 VIII 1914, Bruksela, zm. 12 II 1984, Paryż,

pisarz argentyński; jeden z najwybitniejszych twórców współczesnej literatury latynoamerykańskiej.

Urodził się 26 VIII 1914 w Brukseli. Był czynnie zaangażowany w sprawy demokratyzacji w Ameryce Łacińskiej. Dzieciństwo i młodość spędził w Argentynie, gdzie 1937–44 pracował jako nauczyciel literatury i tłumacz. W 1951 osiadł na stałe w Paryżu, łącząc działalność pisarską z pracą tłumacza w UNESCO; w 1981 przyznano mu obywatelstwo francuskie. Cortázar prowadził aktywną działalność na rzecz obrony praw człowieka w Ameryce Łacińskiej. Kilkakrotnie przebywał w Polsce.

Kontestator o niezwykłej wyobraźni

Pod pseudonimem Julio Denis debiutował zbiorem sonetów Presencia (1938); 1949 opublikował poemat prozą Los reyes nawiązujący do mitu o Minotaurze. Pierwszą ważną publikacją Cortázara był tom opowiadań Bestiarium (1951, wydanie polskie w Opowiadaniach zebranych 1975, wydanie rozszerzone t. 1–2 1977), wpisujący się w tradycję argentyńskiej prozy metafizycznej, w jego narracji pisarz nawiązywał do koncepcji antypowieści. Uznanie krytyki i ogromną popularność przyniosły mu tomy opowiadań: Tajemna broń (1959, wybór polski w zbiorze pod tymże tytułem 1967), Opowieści o kronopiach i famach i inne historie (1962, wydanie polskie 1973), Dla wszystkich ten sam ogień (1966, wydanie polskie 1969), Ośmiościan (1974, wydanie polskie 1977). Cortázar po mistrzowsku łączył nieograniczoną grę wyobraźni i surrealistyczny humor z krytycznym ujęciem mieszczańskiej moralności oraz głęboką refleksją filozoficzną. Wyrażał sprzeciw wobec tradycyjnej logiki i kategorii kartezjańskiego racjonalizmu; traktował fantastykę jako jeden z możliwych wymiarów rzeczywistości, nasycając swe utwory poetycką atmosferą snu, niepokoju, trwogi, zacierając granice czasu i przestrzeni. Wizja Cortázara pokrywała się z odkryciami współczesnych mu malarzy, które P. Klee wyraził następująco: „obiektwnie istniejący świat, który nas otacza, to nie jedyny z możliwych; są inne utajone”, wiele zawdzięczał też francuskim surrealistom i J. Borgesowi, literaturę uważał za rodzaj „słownego podboju rzeczywistości”. W późniejszych opowiadaniach (tomy: Nikt, byle kto 1977, wydanie polskie 1981, Opowiadania o Łukaszu 1979, wydanie polskie 1982, Tango raz jeszcze 1981, wydanie polskie 1983, Niewpory 1983, wydanie polskie 1989) coraz wyraźniej nawiązywał do aktualnych problemów społeczno-politycznych Ameryki Łacińskiej.

„Dzieło otwarte” — Gra w klasy

W pierwszym utworze powieściowym Cortázara Wielkie wygrane (1960, wydanie polskie 1976) dominuje tradycyjna narracja, natomiast powieść Gra w klasy (1963, wydanie polskie 1968), która zyskała miano powieści kultowej, jest charakterystycznym przykładem nowej prozy latynoamerykańskiej ze względu na niekonwencjonalną strukturę, zawrotne eksperymenty językowe, elementy autotematyczne i intertekstualne skłaniające czytelnika-„wspólnika” do aktywnego udziału w grze interpretacyjnej. W warstwie ideowej Gra w klasy jest manifestem pokolenia zbuntowanego przeciwko rutynie współczesnej cywilizacji, poszukującego irracjonalnych rozwiązań dla własnych rozterek egzystencjalnych. W formule „dzieła otwartego” mieści się także powieść 62. Model do składania (1968, wydanie polskie 1974). W celu oskarżenia przemocy politycznej i niesprawiedliwości społecznej we współczesnym świecie Cortázar sięgnął do powieści paradokumentalnej (Książka dla Manuela 1973, wydanie polskie 1980) oraz do parodii komiksu (Fantomas przeciw wielonarodowym wampirom 1975, wydanie polskie 1979). W tomach W osiemdziesiąt światów dookoła dnia (1967, wydanie polskie 1976) i Ostatnia runda (1969, wydanie polskie 1979), zawierających m.in. krótkie opowiadania, wiersze, żarty i gry słowne, eseje krytycznoliterackie, cytaty z prasy, Cortázar podejmował różnorodne zagadnienia nurtujące współczesnego człowieka, często nadając swym rozważaniom ton humorystyczny; znamiennym dla Cortázara paradoksalnym dowcipem jest także zabarwiona kronika podróży Autonauci z kosmostrady (1983, wydanie polskie 1999), napisana wspólnie z żoną, C. Dunlop. Pośmiertnie ukazała się powieść Egzamin (1986, wydanie polskie 1991). Uhonorowany licznymi nagrodami literackimi. Zmarł 12 II 1984 w Paryżu. Polskie wybory: Opowiadania (1996), Opowiadania zebrane (t. 1–2 1999).