Bunin Iwan A., ur. 22 X 1870, Woroneż, zm. 8 XI 1953, Paryż,
rosyjski nowelista, poeta i tłumacz.
Bunin Iwan A.
Encyklopedia PWN
fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Urodził się 22 X 1870 w Woroneżu. Od 1887 pracował w różnych zawodach — był m.in. korektorem, bibliotekarzem, korespondentem pism prowincjonalnych. Przez pewien czas współpracował z kierowanym przez M. Gorkiego wydawnictwem Znanije. Od 1909 członek Rosyjskiej Akademii Nauk. Wiele podróżował po Azji, Europie i Afryce Północnej.
Liryka pejzażowa i refleksyjno-filozoficzna
Debiutował wierszami ogłoszonymi 1887 w piśmie „Rodina”, następnie wydał tomiki poezji, m.in. Stichotworienija (1891), Pod otkrytym niebom (1898), Listopad (1901). W twórczości poetyckiej nawiązywał do klasycznej XIX-wiecznej poezji rosyjskiej, zwłaszcza A. Feta, J. Połonskiego, A. Tołstoja. Uprawiał lirykę pejzażową, niezwykle plastycznie opisując urodę ojczystej przyrody, i refleksyjno-filozoficzną, do której wprowadzał motywy folklorystyczno-mitologiczne, religijne i orientalne. Jego wiersze opierają się głównie na zestawieniu kontrastów i antytez (pasja życia — tragizm istnienia, marność doczesności — nieśmiertelność kultury).
Mistrzowskie miniatury prozatorskie
Sławę zdobył jako nowelista, kontynuator tradycji prozy realistycznej I. Turgieniewa, I. Gonczarowa, A. Czechowa, autor mistrzowskich miniatur prozatorskich, które dzięki harmonii instrumentacji rytmiczno-dźwiękowej są bliskie prozie poetyckiej. We wczesnej nowelistyce, m.in. w pierwszym swym zbiorze opowiadań Na kraj swieta (1897), głośnym impresjonistycznym opowiadaniu Antonówki (1900, wydanie polskie 1957), czy Nowaja żyzń (1901), ukazywał ginący świat „szlacheckich gniazd”, nasycając jego pełen melancholii obraz filozoficzną refleksją o przemijaniu, samotności i ludzkiej pamięci. Rozgłos zyskał opowieścią Wieś (1910), w której, podobnie jak w opowieści Suchodół (1912, oba wydania polskie 1934), połączył drastyczny opis zacofania i okrucieństwa na wsi rosyjskiej z analizą rosyjskiego charakteru narodowego, będącego wg niego sumą przeciwstawnych pierwiastków: słowiańskiego i azjatyckiego. Problemy egzystencjalne — tragizm życia, współistnienie dobra i zła, piękna i brzydoty — i moralny osąd filisterstwa znalazły odbicie w opowiadaniach Bracia (1914) i Pan z San Francisco (1915, oba wydanie polskie 1934). Ważne miejsce w twórczości Bunina zajmuje temat miłości, przedstawianej pod wpływem filozofii A. Schopenhauera, jako fatum, niszczący popęd seksualny (zbiór nowel Czara życia 1915, polskie wybory: 1934, 1957, opowiadanie Gramatyka miłości 1915, wydanie polskie 1934, 1972, Lekki oddech 1916, wyd. pol. 1934).
Wiersze i nowele o miłości
Wrogo ustosunkowany do rewolucji październikowej, 1920 Bunin emigrował do Francji, gdzie pisał wiersze i nowele wyrażające nostalgię za przeszłością (m.in. zbiór Róża Jerycha, Berlin 1924, polski wybór 1976), a przede wszystkim kontynuował tematykę erotyczną, przedstawiając ją zgodnie ze swoją koncepcją metafizyczno-biologiczną. Powstały wtedy opowieści: Miłość Miti (1925, wydanie polskie 1972), Sprawa korneta Jełagina (1927, 1. wydanie polskie pt. Maria Sosnowska 1927), zbiór opowiadań Porażenie słoneczne (1927, przekład polski opowiadania tytułowego w zbiorze Słodycze doczesnej miłości 1929, kolejny 1934) oraz tom prozy Ciemne aleje (Nowy Jork 1943, wydanie pełne Paryż 1946, polski wybór 1980), zawierający słynne opowiadanie Nathalie (wydanie polskie osobne 1973).
Powieść autobiograficzna Życie Arsieniewa
Szczytowym osiągnięciem prozatorskim Bunina jest oparta na wątkach autobiograficznych powieść Życie Arsieniewa (powstała 1927–33, wydanie pełne Nowy Jork 1952, wydanie polskie t. 1 1965, t. 2 pt. Lika 1985), ukazująca świat młodzieńczych doznań bohatera przez pryzmat doświadczeń człowieka dojrzałego; koleje losu Arsieniewa są kanwą rozważań o Rosji schyłku XIX w., procesie tworzenia i własnych odkryciach artystycznych.
Antybolszewicki dziennik Przeklęte dni, przekłady
W Paryżu Bunin ukończył również rozpoczęty w Moskwie dziennik z okresu rewolucji 1917 i wojny domowej Przeklęte dni (1925, wydanie pełne Berlin 1935, wydanie polskie poza cenzurą 1988), o wymowie zdecydowanie antybolszewickiej, napisał traktat religijno-filozoficzny Oswobożdienije Tołstogo (1937) i wydał tom wspomnień Wospominanija (1950), w którym z sarkazmem nakreślił sylwetki wybitnych pisarzy rosyjskich XX w. Bunin pozostawił też liczne przekłady poetyckie, m.in. utworów G. Byrona, A. Tennysona, Sonetów krymskich A. Mickiewicza i szczególnie wysoko ocenione tłumaczenie Pieśni o Hajawacie H.W. Longfellowa. W 1933 otrzymał Nagrodę Nobla. Zmarł 8 XI 1953 w Paryżu. Polskie wybory opowiadań: Czara życia i inne opowiadania (1957), Gramatyka miłości i inne opowiadania (1972), Niegdyś (1986), Pamiętny bal i inne opowiadania (1992), oraz wierszy: Poezje Iwana Bunina (1944), Poezje (1979), Szalej i inne wiersze (1985), Poezje wybrane (1988).
