Archiwum Watykańskie
 
Encyklopedia PWN
Archiwum Watykańskie, Archivum Secretum Vaticanum (ASV),
główne archiwum Stolicy Apostolskiej.
Najstarsze wzmianki o archiwum papieskim, zw. scrinium lub chartarium, pochodzą z IV w., ale zachowane serie ksiąg kancelaryjnych zaczynają się dopiero od pontyfikatu Innocentego III (1198–1216). Archiwum rozwijało się wraz ze wzrostem władzy papieskiej, ponosząc jednocześnie ogromne straty wskutek częstego przewożenia archiwaliów podczas podróży papieskich (zwłaszcza w XIII–XVI w.) oraz w związku z wypadkami dziejowymi (m.in. walki wewnętrzne w Rzymie i wojny). W XIV w. archiwum zostało przeniesione do Awinionu, siedziby papieży 1309–77; za pontyfikatu Marcina V (1417–31) część archiwaliów wróciła do Rzymu (dużą ich część 1566 sprowadził do Watykanu Pius V, a resztę 1783 Pius VI); Sykstus IV (pontyfikat 1471–84) oddzielił zbiory biblioteczne od archiwalnych i utworzył Bibliotekę Watykańską oraz Biblioteca secreta, w której przechowywano ważne dokumenty papieskie; najcenniejsze z nich, m.in. przywileje Kościoła, zostały złożone w zamku Św. Anioła w Rzymie. Pod koniec soboru trydenckiego (1545–63) Pius IV podjął decyzję o umieszczeniu Archiwum Watykańskiego w pałacu na Watykanie, rozpoczął też poszukiwanie archiwaliów w siedzibach papieży, m.in. w Anagni, Viterbo i Perugii. Większość archiwaliów papieskich, gł. z Biblioteca secreta, zamku Św. Anioła i archiwum Kamery Apostolskiej (urząd finansowy Kurii Rzymskiej), została zebrana 1611–14 przez Pawła V w tajnym archiwum watykańskim, zorganizowanym w pałacu watykańskim (główna część obecnych pomieszczeń Archiwum Watykańskiego); od 1656 dołączano do niego kolejne duże zbiory, m.in. 1798 tzw. archiwum dyplomatyczne z zamku Św. Anioła. Na rozkaz Napoleona I Archiwum Watykańskie zostało przewiezione 1799–1813 do Paryża, skąd powróciło (nie bez strat) po kongresie wiedeńskim (1815); niewielka część dokumentów pozostaje we Francji do dzisiaj. W 1870 państwo włoskie przejęło archiwalia Kamery Apostolskiej (część zbiorów zwrócono 1919). W 1881 archiwum zostało udostępnione uczonym przez papieża Leona XIII.
Archiwum Watykańskim kieruje kardynał archiwariusz, któremu podlega prefekt faktycznie zarządzający zbiorami; należą one do największych na świecie i stanowią cenne źródło wiedzy dla historyków. Do dziś nie sporządzono katalogu ogólnego, natomiast powstały, gł. w XVIII i XIX w., liczne katalogi i indeksy szczegółowe. Najlepszym przewodnikiem po zbiorach Archiwum Watykańskiego jest książka K.A. Finka. Od 1962 ukazuje się «Bibliografia dell’Archivio Vaticano», rejestr publikacji (od 1881). W 1885–1939 tzw. ekspedycja rzymska AU (później PAU) prowadziła w Archiwum Watykańskim systematyczne poszukiwania poloników; niewielka część materiałów została opublikowana, reszta jest przechowywana w Tekach Rzymskich w Bibliotece PAU w Krakowie; do najważniejszych serii wydawnictw źródłowych dotyczących Polski, zawierających materiały z Archiwum Watykańskiego, należą: «Vetera Monumenta Poloniae et Lithuaniae...», «Monumenta Poloniae Vaticana», «Bullarium Poloniae» i «Acta Nuntiaturae Poloniae».
Marek Daniel Kowalski
Bibliografia
K.A. Fink Das Vatikanische Archiv. Einführung in die Bestände und ihre Erforschung, Aufl. 2., Roma 1951;
L.E. Boyle A Survey of the Vatican Archives and its Medieval Holdings, Toronto 1972.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia