Rabelais François
 
Encyklopedia PWN
Rabelais
[rablẹ]
François Wymowa, ur. 1484(?), La Devinière k. Chinon, zm. 9 IV 1553, Paryż,
francuski pisarz, humanista, lekarz; wybitny przedstawiciel renesansu.
Kalendarium
Urodził się 1484(?) w La Devinière koło Chinon.
Niespokojne losy renesansowego medyka
Był synem zamożnego adwokata. Młodość spędził w klasztorach franciszkanów i benedyktynów, gdzie zdobył gruntowną znajomość literatury antycznej, nawiązując m.in. korespondencję z G. Budé, wybitnym francuskim hellenistą. W 1527 opuścił zakon, następnie studiował medycynę na uniwersytecie w Paryżu i Montpellier (1530 uzyskał tytuł bakałarza); 1532–35 osiadł jako lekarz szpitalny w Lyonie, gdzie wydał przekłady greckich traktatów medycznych. Od 1537 wykładał medycynę na różnych uniwersytetach. W latach 40. podróżował też po Francji z dworem królewskim; były to lata intensywnej działalności naukowej i dydaktycznej w zakresie nauk przyrodniczych i medycznych. Zyskał wówczas poważanie wybitnych humanistów europejskich i sławę świetnego lekarza oraz erudyty. Z powodu prześladowań ze strony władz kościelnych, którym narażał się swoją twórczością literacką (utwory Rabelais’go zostały potępione przez Sorbonę), musiał często zmieniać miejsce pobytu; jako przyboczny lekarz kardynała J. du Bellay odbył 3 podróże do Rzymu (1534, 1535–36, 1547–49), gdzie zapoznał się z kulturą włoskiego renesansu.
Zmarł 9 IV 1553 w Paryżu.
Dzieło życia — Gargantua i Pantagruel
W 1532 pod zmyślonym nazwiskiem Alcofribas Nasier (anagram imienia i nazwiska) opublikował fantastyczno-satyryczną opowieść Pantagruel, król spragnionych... (późniejsza księga 2.), uznawaną za pierwszą nowożytną powieść europejską. Była ona ukrytą satyrą na współczesne społeczeństwo francuskie, a zwłaszcza na stosunki panujące na paryskiej Sorbonie. Zapoczątkował nią cykl „kronik” opiewających przygody dwóch olbrzymów: Gargantui i Pantagruela — dzieło, do którego postacie zaczerpnął z ludowej tradycji średniowiecznej i w którym parodystycznie nawiązywał do epiki rycerskiej. Wykładowcy Sorbony potępili ten utwór, na co Rabelais odpowiedział opowieścią Żywot wielce przeraźliwy wielkiego Gargantui... (1534 — księga 1.). Po ostrym sprzeciwie swoich adwersarzy François Rabelais opuścił Lyon, gdzie wówczas przebywał, i przez 11 lat nie publikował. Po zdobyciu wsparcia możnych protektorów ogłosił 1546 Księgę Trzecią czynów i rzeczeń heroicznych bogobojnego Pantagruela..., atakując w niej również ówczesny wymiar sprawiedliwości. I znów ratował się ucieczką, ale po kilku latach, nie ustając w polemice, opublikował kolejny tom, Księgę Czwartą... (1552); Piątą i Ostatnią Księgę... (niepewną co do autorstwa) wydano pośmiertnie (1564); na język polski całość przełożył T. Boy-Żeleński (Gargantua i Pantagruel 1916).
Monumentalne dzieło Rabelais’go, przeniknięte umiłowaniem życia pod wszelkimi jego postaciami, należy do największych osiągnięć francuskiego renesansu. Pisarz zawarł w nim obraz współczesnego mu społeczeństwa, wyszydzając przestarzałe instytucje feudalne, szczególnie ostro atakując średniowieczny system wychowania, oparty na filozofii scholastycznej. Propagował swobodny i wszechstronny rozwój człowieka zgodnie z prawami i wymogami natury; odmalował obraz utopijnego społeczeństwa rządzonego zgodnie z renesansowymi ideałami. Niezwykłe bogactwo wyobraźni, rubaszny humor przechodzący w groteskę i parodię, realizm, a często i dosadność opisów, oraz wielka swoboda słowotwórcza, dzięki której proza Rabelais’go przyczyniła się do wzbogacenia francuskiego języka literackiego, stanowią o walorach artystycznych utworu.
Twórczości Rabelais’go poświęcił wiele uwagi rosyjski badacz literatury M. Bachtin, interpretując ją jako szczytowe osiągnięcie tradycji karnawałowych i realizmu groteskowego (Twórczość Franciszka Rabelais’go a kultura ludowa średniowiecza i renesansu 1965, wydanie polskie 1975).
Bibliografia
Oeuvres complètes, Paris 1994.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Rabelais Francois, autograf fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rabelais François, Gargantua i Pantagruel, ilustracja z wydania z ok. 1537fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia