Kałmucja, ros. Kałmỵkija, kałmuckie Chalmg-Tangcz, Republika Kałmucji, ros. Riespụblika Kałmỵkija,
rep. na południowym wschodzie eur. części Rosji, nad M. Kaspijskim;
Kałmucja
Encyklopedia PWN
pow. 76,1 tys. km2. — 289 tys. mieszk. (2010), gł. Rosjanie (45,8%) i Kałmucy (41,1%); stol. Elista. Większa część powierzchni nizinna (Niz. Nadkaspijska); klimat umiarkowany ciepły, suchy (180–400 mm opadu rocznie); rzeki nieliczne, przeważnie wysychające w okresie lata; roślinność gł. stepowa i półpustynna. Podstawą gospodarki hodowla owiec (gł. karakułowych) i bydła; uprawa zbóż (pszenica, jęczmień), słonecznika (sztuczne nawadnianie); przemysł maszyn., metal., materiałów budowlanych, spoż. (mięsny); wydobycie gazu ziemnego i ropy naftowej; rybołówstwo.
Historia. Obszar zasiedlony od neolitu, wchodził w skład różnych państw-związków plemiennych, m.in. Scytów i Sarmatów oraz Alanów; w VII–X w. był częścią Chazarii; w XI w. opanowany przez plemiona kipczackie, w XIII — wcielony do Złotej Ordy (po jej rozpadzie — do chanatu astrachańskiego), 1556 do Rosji. W pocz. XVII w., na bezludne stepy zaczęli napływać Kałmucy wywodzący się z mong. związku plemiennego Ojratów z Dżungarii (zachodnie Chiny), którzy opuścili swe dawne siedziby na skutek walk wewnętrznych. Po włączeniu do Imperium Ros. utworzyli oni nominalny chanat, autonomiczny, którego mieszkańcy byli zobowiązani do służby wojsk. (podobnie jak Kozacy). W 1771 (po zatargach z kupcami i biurokracją ros.) większość koczowników kałmuckich powędrowała do Chin. Chanat zlikwidowano, pozostałych Kałmuków poddano miejscowej administracji, częściowo przesiedlono i zrównano w prawach z Kozakami. Utrata ziem uprawnych i nawadnianych, odebranych w XIX w. na rzecz kolonistów ros., przyczyniła się do wymarcia części ludności i zwiększonej migracji. Po wojnie domowej w Rosji Kałmucja otrzymała nominalną autonomię (1920–35 obwód autonomiczny, 1935–43 republika autonomiczna, 1957–59 obwód autonomiczny, 1959–91 republika). W 1921–23 jej ludność zdziesiątkował głód, w latach 30. dużą część wierzących lamaitów i prawie wszystkich duchownych poddano prześladowaniom i eksterminacji. W 1943–44 Kałmuków oskarżono o udzielanie pomocy Niemcom i deportowano do obozów na Syberii, skąd część wróciła 1957–59. Po rozpadzie ZSRR 1991 tereny te pozostały w składzie Rosji jako rep. autonomiczna (31 III 1992 podpisano nowy układ o stowarzyszeniu z Federacją Ros.).
