indiańska muzyka

indiańska muzyka,

muzyka Indian obu Ameryk.

Indiańską muzykę Ameryki Południowej reprezentowała niegdyś wysoko rozwinięta kultura Inków. Jeszcze w XVI i XVII w. przybysze europejscy obserwowali rozwinięte życie muzyczne i bogate instrumentarium. O dawnej kulturze świadczą dane archeologiczne i ikonograficzne, instrumenty zachowane w muzeach (Lima), a także liczne pozostałości dawnej muzyki indiańskiej w muzyce ludowej Peru, Ekwadoru i Boliwii. W czasach swego rozkwitu wiązała się ona z życiem dworskim (instytucja śpiewających dziewcząt) i kultowym, z zabiegami leczniczymi, magicznymi (wywoływanie deszczu), z uroczystościami (dorocznymi, żałobnymi). W odróżnieniu od muzyki Indian meksykańskich w muzyce południowoamerykańskiej nie występowała wielogłosowość. Najważniejszymi instrumentami były: flet prosty, popularna do dziś fletnia Pana z gliny, tzw. autaras sicu, a także zachowane do obecnych czasów trąby, niegdyś osiagające ogromne rozmiary, ponadto 2 rodzaje bębnów — wysoki i niski, łuki muzyczne, rogi oraz liczne idiofony, np. grzechotki. Bardzo zróżnicowane tańce o symbolice zwierzęcej (taniec moskita) zawierały też elementy pantomimy, ilustrujące aktualne wydarzenia (podboje, walki z najeźdźcami), m.in.peruwiańskie tańce zwane chunchas i collas. Wiele elementów indiańskich zachowało się prawie na całym kontynencie (np. pieśniYaravi, tańce zwane huainito, występujące od północnej Argentyny do Ekwadoru). Pozostałości dawnej muzyki występują głównie w muzyce pasterskiej (wykonywanej na fletach); są to pieśni pracy, pieśni doroczne i tańce kołowe. Podstawowym systemem tonalnym jest do dziś skala pentatoniczna (pentatonika), uzyskiwana na fletni Pana. Rytmika jest z zasady parzysta, częste są synkopy. Kościół katolicki zaakceptował kultywowanie niektórych tańców (bailes, chinos w Chile) podczas liturgii. Wymienność między indiańską kulturą muzyczną i europejską muzyką kościelną zaznaczyła się na terenie Boliwii, gdzie kultywowany przez jezuitów śpiew kościelny wchłonął wiele elementów dawnej pentatonicznej melodyki. Stosunkowo najprymitywniejsza, rozwinięta z dala od wielkich ośrodków Inków, jest muzyka Indian z Brazylii, Chile (słynne bębny magiczne), niektórych rezerwatów w Wenezueli oraz z Ziemi Ognistej. Muzyka tych ostatnich jest najprymitywniejsza, o ubogim instrumentarium, obejmującym głównie idiofony (wirujące kostki), i niewielkim ambitusie.

Muzyka Indian północnoamerykańskich, w odróżnieniu od muzyki niektórych grup Indian Ameryki Południowej i Środkowej, jest uboga i prymitywna. Indianie północnoamerykańscy, tępieni, prześladowani i izolowani, nie zasymilowali kultury przybyszów. Tworzą różne grupy, wciąż jeszcze dość liczne, żyjące we własnym świecie praktyk i wierzeń powiązanych w określony sposób z muzyką (sprowadzanie deszczu, leczenie chorych, wywoływanie snów proroczych, czary miłosne). W instrumentarium Indian kalifornijskich (plemienia Juman), Indian z Utah i Nevady (z charakterystycznym tańcem ducha) dominują niewielkie bębny, w muzyce wokalnej są znamienne krótkie intonacje tercjowe i kwartowe, brak budowy stroficznej, maniera śpiewu napiętym głosem; dominują tańce o symbolice zwierzęcej oraz tańce zemsty i śmierci. Dla Indian Navaho i Apaczów charakterystyczny jest śpiew falsetowy. Indianie południowo-zachodnich stanów (południowa Kalifornia, południowa Arizona) rozwinęli pieśni 2-strofowe, Indianie z prerii (Pueblo) — długie pieśni składające się z 2 części: pierwszej opartej wyłącznie na sylabach, drugiej z tekstem. Muzyka Irokezów z północno-wschodnich stanów USA i z Kanady wyróżnia się bogactwem form instrumentalnych oraz charakterystycznym tańcem orła; muzyka plemienia Seminola z Florydy — regularnymi formami pieśni, zbliżonymi do okresowych.

Mimo różnic regionalnych można wskazać wspólne cechy muzyki Indian północnoamerykańskich: bogactwo gatunków, rozległy ambitus (do duodecymy) i opadający kierunek melodii, przewaga akcentów nieregularnych, kształtowanie formy w oparciu o zasadę powtarzania ad libitum bez modyfikacji, charakterystyczne maniery wykonawcze: glissanda, forsowanie głosu oraz specyficzna nosowa barwa (zwłaszcza w śpiewie kobiet), wykonywanie tańców w milczeniu lub też stosowanie tylko krótkich wykrzykników o symbolicznym znaczeniu. Natomiast brak pieśni o określonych tekstach i zwrotkach (z wyjątkiem plemienia Seminola), brak wielogłosowości, bardzo znamienny jest też brak synchronizacji między śpiewem a akompaniamentem. Instrumentarium jest stosunkowo ubogie. Reprezentują je głównie bębny wielkie lub mniejsze (trzymane w ręku, zazwyczaj uderzane pałką) oraz flety (trzcinowe, gliniane lub drewniane, niektóre dużych rozmiarów) i gwizdki (drewniane lub gliniane, często w kształcie ptaków, niejednokrotnie o funkcji magicznej), ponadto idiofony: gruchawki z nasion trzymane w ręce lub mocowane do nóg, często ze skorupy orzecha kokosowego (u plemienia Seminola na Florydzie), zderzane deski, klapki, uderzane słupy. Z instrumentów melodycznych występuje poza fletem jedynie fidel (u Apaczów); na południowym zachodzie występuje też łuk muzyczny; brak tu — w odróżnieniu od Ameryki Południowej — fletni Pana.

Anna Czekanowska