Beskidy
 
Encyklopedia PWN
Beskidy,
czes., słowac., ukr.
Beskydy,
góry fałdowe w północnej, zewnętrznej części Karpat, na terenie Czech, Polski, Słowacji i Ukrainy. Ciągną się szerokim łukiem o długości ok. 600 km i szerokości ok. 50 km, od Bramy Morawskiej i górnej Beczwy na zachodzie po obszar źródliskowy Białego i Czarnego Czeremoszu oraz Suczawy na wschodzie.
Dzielą się na Beskidy Zachodnie i Wschodnie. Do Beskid Zachodnich (najwyższy szczyt Babia Góra, 1725 m) zalicza się Góry Hostyńsko-Wsetyńskie i Beskidy Morawsko-Śląskie oraz Beskid: Makowski, Mały, Sądecki, Śląski, Wyspowy, Żywiecki, Niski, Pogórze Ondawskie, kotliny Sądecką i Żywiecką oraz Gorce; w niektórych podziałach Beskid Niski (Busov, 1001 m) i Pogórze Ondawskie wyróżniane są jako Beskidy Środkowe; do Beskidów Wschodnich (Howerla, 2061 m) zalicza się Bieszczady Zachodnie na pograniczu polsko-ukraińskim oraz Gorgany, Beskidy Połonińskie i Beskidy Pokucko-Bukowińskie na Ukrainie. Beskidy należą do Karpat Zewnętrznych (tzw. Karpat fliszowych). Zostały one sfałdowane w kilku fazach orogenezy alpejskiej na początku neogenu. Zbudowane są głównie z naprzemianległych warstw piaskowców i łupków ilastych (flisz), o wieku od najwyższej jury do oligocenu. Skały te tworzą fałdy i płaszczowiny ponasuwane na siebie i na kilkadziesiąt km nasunięte ku północy na utwory mioceńskie zapadliska przedkarpackiego. Od południa ku północy są to: płaszczowina magurska (Beskid Żywiecki, Beskid Wyspowy, Beskid Sądecki, Gorce), łuska przedmagurska i fałdy dukielsko-użockie (Beskid Niski, Bieszczady Zachodnie), płaszczowina śląska i podśląska (Beskid Mały, Beskid Śląski), płaszczowina skolska (od okolic Tarnowa na wschód). Obecne ukształtowanie Beskidów jest rezultatem działalności czynników rzeźbotwórczych, modelujących od młodszego trzeciorzędu zróżnicowane litologicznie i kilkakrotnie wypiętrzane podłoże. Z tego okresu pochodzą fragmenty zrównań oraz głębokie doliny rzeczne. W czwartorzędzie Beskidy były kształtowane głównie przez procesy peryglacjalne (wietrzenie mrozowe, spływanie pokryw wietrzeniowych); działalność lodowców zaznaczyła się w wysokich partiach gór (Pilsko, Babia Góra, Howerla). Szczyty Beskidów są na ogół zaokrąglone, a stoki łagodne. Sieć rzeczna w Beskidach jest bardzo gęsta. Rzeki beskidzkie uchodzą do Odry (Ostrawica, Olza), Wisły (Soła, Skawa, Dunajec, Wisłoka, San), Dniestru (Stryj, Świca, Łomnica, Bystrzyca), Prutu (Czeremosz) oraz Dunaju (Beczwa, Orawa, Ondawa, Laborec, Uż, Cisa); u zbiegu dolin rzecznych leżą kotliny erozyjne (Żywiecka, Sądecka, Jasielsko-Krośnieńska). Cechą charakterystyczną rzek beskidzkich są duże wahania stanów wody. Najwyższe pasma i szczyty górskie cechują wyraźne piętra roślinne, np. na zboczach Babiej Góry piętro regla dolnego (świerk z domieszką jodły i buka) sięga do 1150 m n.p.m., piętro regla górnego (bory świerkowe) — 1150–1360 m, piętro kosodrzewiny — 1360–1650 m, powyżej łąki górskie (hale). W Beskidach żyją liczne gatunki zwierząt, m.in.: jelenie, sarny, dziki, wilki, rysie, żbiki. Z bogactw mineralnych występują gaz ziemny i ropa naftowa oraz kamienie budowlane. Uprawia się żyto, owies, ziemniaki; miejscami, np. w Kotlinie Sądeckiej, rozwija się uprawa warzyw i sadownictwo; hodowla owiec i bydła. Występowanie wód mineralnych (głównie wodorowęglanowe, chlorkowe, szczawy) przyczyniło się do rozwoju lecznictwa uzdrowiskowego. Miejscowości uzdrowiskowe: Iwonicz Zdrój, Krynica Zdrój, Muszyna, Piwniczna Zdrój, Polańczyk, Rabka Zdrój, Rymanów Zdrój, Szczawnica, Ustroń, Wapienne, Wysowa, Złockie, Żegiestów Zdrój. Ważny region turystyczno-wypoczynkowy; większe ośrodki turystyczne i sportów zimowych: Szczyrk, Wisła, Zawoja, Krościenko, Lesko, Myczkowce, Ustrzyki Dolne i in.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Babia Góra fot. Glob 4/T. Grabowski
Beskid Żywiecki, okolice Rycerki fot. P. Fabijański/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Gorczański Park Narodowy fot. D. Raczko/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia