Słowacki Juliusz, Anhelli

Słowacki Juliusz, Anhelli

Poemat prozą J. Słowackiego, wydany 1838 w Paryżu. Akcję Anhellego umieścił poeta na Syberii, przedstawił jednak „Sybir zidealizowany”, tworząc metaforę losów swego pokolenia, emigracji, a nawet cierpiącego narodu; poetycko przetwarzał historyczne postacie i wydarzenia (opierał się m.in. na pamiętnikach J. Kopcia), wprowadził motywy z Biblii i Boskiej Komedii Dantego, tworząc „melancholijny pejzaż”, będący (zgodnie z poetyką romantyzmu) symbolicznym obrazem stanu duszy, oraz jedną z najwybitniejszych w literaturze polskiej — obok Marii A. Malczewskiego — kreacji romantycznej literatury Północy. Przybyli na Sybir zesłańcy dzielą się na trzy zwalczające się obozy (obraz ten jest, jak określił to autor, „spoetyzowaniem kłóceń emigracji”); Szaman, wódz i kapłan ludu syberyjskiego, wybrawszy spośród zesłańców Anhellego, młodzieńca „czystego serca”, odbywa z nim dantejską wędrówkę po Syberii, krainie cierpienia. Szaman zostaje zabity przez pijanych emigrantów, którzy w szaleństwie cierpienia, kłótni i nienawiści niszczą też sami siebie. Anhelli umiera jako ostatni — na głos rycerza, przybywającego z wezwaniem do nowej, rewolucyjnej walki, nie odpowiada nikt. W obrazie emigracji i pokolenia powstania listopadowego Anhelli stanowił polemikę z Księgami narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego A. Mickiewicza (1832), do których nawiązywał też stylizacją na prozę biblijną. Mickiewiczowskiemu mesjanizmowi i ocenie emigracji jako „duszy narodu polskiego”, „apostołów i rycerzy wolności”, przeciwstawiał Słowacki obraz „zgrai wygnańców”, skazanych na zagładę, tak jak całe, porażone klęską pokolenie; Anhelli, przeniknięty melancholijnym poczuciem przemijania i braku sensu istnienia, przypomina bohatera Renégo R. Chateaubrianda i Kordiana. Poemat, którego symboliczność podkreślał sam autor („wymaga popracowania imaginacją własną nad każdym frazesem”), zyskał uznanie Z. Krasińskiego („doskonały symbol poetyczny naszego przeznaczenia”) oraz Norwida („Anhelli to personifikacja serca ludzkiego wobec historii”). Anhelli inspirował malarzy, zwłaszcza J. Malczewskiego, i kompozytorów (poemat symfoniczny L. Różyckiego 1909).