Postępujące ocieplenie klimatu Ziemi
Postępujące ocieplenie klimatu Ziemi
Jeszcze kilkanaście lat temu zastanawiano się nad przyczynami globalnego ocieplenia. Domniemywano, że w pewnej części mogą one wynikać z antropopresji. Dziś już wiadomo, że człowiek odpowiada w 99% za powstające zmiany. Tempo zachodzących zmian ma skalę niespotykaną od 2000 lat.
Systematyczne ocieplanie się klimatu Ziemi jest obserwowane od dawna. W dwóch pierwszych dekadach XXI wieku pomiary globalnej temperatury, wzrosły w porównaniu do tych z lat 1850–1909 o 0,99°C. W porównaniu z badaniami z II połowy XIX w. widoczny jest wyraźny wzrost temperatury szczególnie nad lądem wynoszący 1,59°C, nad oceanami różnica ta wynosi 0,88°C.
W Europie cieplejsze są przede wszystkim zimy. Na przykład w Warszawie temperatura powietrza w zimie wzrasta o 1oC na 100 lat, natomiast w lecie tylko o 0,1oC. Średnia roczna temperatura natomiast wzrasta o 0,7oC na 100 lat.
W strefie polarnej, na Spitsbergenie, gdzie obserwuje się największe ocieplenie zim, temperatura powietrza w poszczególnych miesiącach wzrosła od początku XX w. o 2–4°, a w strefie okołorównikowej, w Colombo (Sri Lanka), od połowy XIX w. obserwowano na ogół postępujące, choć niewielkie ochłodzenie, zwłaszcza w miesiącach wiosennych i jesiennych, wynoszące 0,3oC na 100 lat.
Należy zauważyć, że postępujące ocieplenie jest określane na podstawie serii pomiarów temperatury obejmującej lata 1798–1833, a więc rozpoczynającej się podczas największego ochłodzenia w ciągu ostatnich dwóch wieków, pod koniec tzw. małej epoki lodowej. Jest to etap wzrostu temperatury — powrotu do stanu średniego po głębokim minimum i powtórzenia się warunków ze średniowiecznego optimum klimatu (lata 1000–1100).
Rekonstrukcje dawnych linii brzegowych wskazują, iż poziom mórz i oceanów podczas ociepleń klimatu jest znacznie wyższy niż w czasie ochłodzeń — zlodowaceń Ziemi. W czasie ostatniej fazy zlodowacenia Würm, 18 000 lat temu, nastąpiło obniżenie poziomu Atlantyku o około 135 m i przyrost pokrywy lodowej. Ekwiwalentem obecnej pokrywy lodowej jest różnica poziomu oceanów wynosząca 59,1–83,3 m. Obecna pokrywa lodowa na Ziemi (lody Arktyki, Antarktydy i lodowce górskie) stanowi 43,8–61,7% masy lodu sprzed 18 000 lat. Średnie tempo wzrostu poziomu oceanów w ciągu tych 18 000 lat wynosi zatem 75 cm na 100 lat.
Wpływ człowieka jest najprawdopodobniej głównym motorem globalnego cofania się lodowców od lat 90. XX wieku i spadku powierzchni lodu morskiego Arktyki w latach 1979–1988 i 2010–2019 (około 40% we wrześniu i około 10% w marcu). Nie zaobserwowano znaczącej tendencji w obszarze lodu morskiego Antarktyki od 1979 do 2020 roku ze względu na przeciwstawne regionalnie trendy i dużą zmienność wewnętrzną. Tempo utraty pokrywy lodowej w latach 1992–1999 i 2010–2019 wzrosło czterokrotnie. Utrata masy pokrywy lodowej i lodowców jest głównym czynnikiem przyczyniającym się do globalnego wzrostu średniego poziomu mórz w latach 2006–2018. Globalny średni poziom mórz wzrósł o 0,2 m między 1901 a 2018 rokiem. Średnie tempo wzrostu poziomu mórz wynosiło: 1,3 mm rocznie w latach 1901–1971, 1,3 mm w latach 1971–2006, 3,7 mm w latach 2006–2018. W ciągu ostatniej dekady tempo wzrostu poziomu mórz wyniosło 4,8 mm.
Poziom Morza Bałtyckiego w Świnoujściu (1811–1990) podnosi się średnio o 4,5 cm na 100 lat. Badania prowadzone w latach 1995–2019 pokazują, że poziom Bałtyku w tym okresie rósł w tempie rocznym 2–3 mm u wybrzeży Niemiec i Danii do nawet 6 mm na północnym zachodzie, w Zatoce Botnickiej. Największe przyrosty poziomu Bałtyku wynoszące 6–7 cm występują jesienią i zimą. W bieżącym stuleciu, maksymalne stany poziomu morza są coraz wyższe, a minimalne — maleją.
Podnoszenie się poziomu mórz i oceanów w XIX–XX w. wynika prawdopodobnie z rozszerzalności objętościowej wody. Objętość wód oceanów (bez mórz) obecnie wynosi 1370,4 mln km3, a średnia głębokość 3704 m. Wzrostowi temperatury wody o 1°C (od 4 do 5°), przyjmując współczynnik rozszerzalności 5,3 · 10–5, odpowiada przyrost poziomu oceanów o 18 cm.
Jerzy Boryczka, Maria Stopa-Boryczka
Aktualizacja: Maciej Żołnierczuk. Stan na 2022 r.
Bibliografia
A. Berger, Milankovitch theory and climate, Reviews of Geophysics, 26, 1988.
J. Boryczka, M. Stopa-Boryczka, B. Kicińska, E. Żmudzka, Atlas współzależności parametrów meteorologicznych i geograficznych w Polsce, cz. VII: Zmiany wiekowe klimatu Polski, Warszawa 1992.
J. Boryczka, M. Stopa-Boryczka, E. Błażek, J. Skrzypczuk, Atlas współzależności parametrów meteorologicznych i geograficznych w Polsce, cz. X: Cykliczne zmiany aktywności Słońca i cyrkulacji atmosferycznej w Europie, Warszawa 1997.
J. Boryczka, Zmiany klimatu Ziemi, Warszawa 1998.
J. Boryczka, M. Stopa-Boryczka, E. Błażek, J. Skrzypczuk, Atlas współzależności parametrów meteorologicznych i geograficznych w Polsce, cz. XI: Tendencje wiekowe klimatu miast w Europie, Warszawa 1998.
J. Boryczka, M. Stopa-Boryczka, E. Błażek, J. Skrzypczuk, Atlas współzależności parametrów meteorologicznych i geograficznych w Polsce, cz. XII: Ochłodzenia i ocieplenia klimatu miast w Europie, Warszawa 1999.
J. Boryczka, M. Stopa-Boryczka, E. Błażek, J. Skrzypczuk, Atlas współzależności parametrów meteorologicznych i geograficznych w Polsce, cz. XIV: Prognoza zmian klimatu Warszawy w XXI wieku, Warszawa 2000.
M. I. Budyko, Klimat i życie, Warszawa 1975.
B. Haurwitz, Relation between solar activity and the lower atmosphere, Transactions, American Geophysical Union, 27, 1946.
S.J. Johnsen, W. Dansgaard, H.B. Clausen, C.C. Langway, Jr., Climatic oscillations 1200-2000 A.D., Nature 227, 1970.
N.N. Kimbal, Volcanic eruption and solar radiation intensities, Monthly Weather Review, vol.46, No 8, 1918.
K.J. Kondratiew, G.A. Nikolski, Solar radiation and solar activity, Quarterly Journal of the Royal Meteorological Society, No 96, 1997.
K. Kożuchowski, J. Boryczka, Cykliczne wahania i trendy czasowe zmian poziomu morza w Świnoujściu (1811–1990), Przegląd Geofizyczny, 32, z.1, 1997.
H.H. Lamb, Volcanic dust in the atmosphere; with a chronology and assessment of its meteorological significance. Philosophical Transactions of the Royal Society of London, Series A, 266, 1970.
M. Milanković, Matematiczeskaja klimatologija i astronomiczeskaja tieorija kolebanij klimata, ONTU, Moskwa 1938.
C.I. Sawinow, Najbolszije wielicziny naprażenija sołniecznoj radiacji po nabludieniam w Pawłowske, Izb. AN, ser.6, t.8, No 12, 1913.
Ch.-D. Schönwiese, Klimat i człowiek, Warszawa 1997.
The atmosphere of the planet Earth, 1990, WMO, No 735.
Hasło zaktualizowano (stan na 2022 r.) korzystając z:
https://dzienniknaukowy.pl/planeta/nowe-dane-esa-w-latach-1995-2019-poziomu-baltyku-podniosl-sie-o-5-do-nawet-15-cm
