Klimat

Klimat

Klimatem nazywamy całokształt warunków pogodowych charakterystyczny dla danego obszaru lub miejsca, kształtujący się pod wpływem położenia geograficznego i właściwości fizycznych tego obszaru, określony na podstawie wieloletnich obserwacji. O kształtowaniu się klimatu decydują: promieniowanie słoneczne, obieg wody i cyrkulacja atmosfery. Przebieg zjawisk i procesów wpływających na klimat zależy od czynników geograficznych (szerokości geograficznej, wysokości nad poziomem morza, rzeźby powierzchni Ziemi, charakteru podłoża i jego pokrycia), a także działalności człowieka. Klimat przejawia się poprzez elementy klimatu, do których należą: promieniowanie słoneczne, uwarunkowana nim temperatura powietrza, wilgotność, zachmurzenie i opady oraz ciśnienie atmosferyczne i związane z nim wiatry.

Klimaty kuli ziemskiej układają się strefowo, w przybliżeniu równoleżnikowo. Są to strefy klimatyczne: równikowa (gorąca, małe roczne amplitudy temperatur, wilgotna, z zaznaczającą się porą suchą na północ i południe od równika, opady maksymalne przy zenitalnym położeniu Słońca), zwrotnikowa (bardzo gorąca latem, ciepła zimą, okresowo lub stale sucha z dużymi dobowymi amplitudami temperatur), podzwrotnikowa (ciepła, o zróżnicowanej ilości opadów i czasie ich występowania), umiarkowana (o znacznym zróżnicowaniu temperatury i opadów), okołobiegunowa (zimna i sucha). W każdej strefie istnieją różne typy klimatów, uwarunkowane wzniesieniem terenu, odległością od oceanów i położeniem w stosunku do nich. Są to klimaty: górski (chłodny, zwykle bardziej wilgotny niż na nizinach, z piętrami klimatycznymi), morski (o niewielkich wahaniach temperatury i dość wysokich opadach, z maksimum w zimie; typowy głównie dla strefy umiarkowanej), kontynentalny (o dużych rocznych wahaniach temperatury — bardzo niska zimą, i niewielkich opadach, z maksimum w lecie; występuje głównie w strefie umiarkowanej), śródziemnomorski (ciepły, z suchym latem i deszczową zimą; charakterystyczny dla strefy podzwrotnikowej), monsunowy (ciepły, z suchą zimą i deszczowym latem; występuje w strefie podzwrotnikowej i umiarkowanej), klimat pustyń (skrajnie suchy, zwłaszcza w strefie zwrotnikowej, lecz także w głębi kontynentów strefy podzwrotnikowej i umiarkowanej) i inne.

Pierwszej klasyfikacji klimatów dokonali Grecy (III w. p.n.e.), dzieląc Ziemię na 5 stref, w zależności od kąta padania promieni słonecznych (klimaty solarne): gorącą, 2 umiarkowane i 2 chłodne, rozgraniczone zwrotnikami i kręgami polarnymi. Nowsze klasyfikacje pojawiły się dopiero w końcu XIX w.; A. Supan, A.I. Wojejkow, W. Köppen wyróżnili również 5 stref termicznych, ograniczonych izotermami określonej wartości. W późniejszych latach pewne modyfikacje do podziału W. Köppena wprowadził R. Geiger, toteż bywa również nazywany systemem klasyfikacji klimatu Köppena-Geigera. W XX w. dokonano bardzo licznych podziałów klimatów na strefy i typy (W. Köppen, E. de Martonne, L.S. Berg i inni, z Polaków — W. Gorczyński, W. Okołowicz), opartych na wskaźnikach termicznych i wilgotnościowych, często uwzględniających typy roślinności. Spośród nich najbardziej rozpowszechnił się podział Köppena, oparty na wartościach średnich miesięcznych temperatur, wielkości opadów rocznych i ich rocznym przebiegu (na półkuli 5 stref, 11 typów klimatu). Z lat 40. pochodzi klasyfikacja klimatów B.P. Alisowa (tzw. genetyczna), przeprowadzona na podstawie przeważających (w ciągu całego roku lub sezonowo) typów mas powietrznych (na półkuli 7 stref). Podział klimatów świata Okołowicza jest oparty na rozmieszczeniu zespołów fitosocjologicznych z uwzględnieniem stosunków termicznych i opadowych.