Fredro Aleksander, Pan Jowialski

Fredro Aleksander, Pan Jowialski. Komedia w 4 aktach

Komedia prozą A. Fredry, powstała i wystawiona 1832, wydana w t. 4 Komedii 1834 we Lwowie. Osiem osób występujących w utworze, którego akcja toczy się współcześnie w wiejskim dworze Jowialskiego, reprezentuje różne pokolenia i doświadczenie życiowe — bohater główny wraz z żoną przynależy wiekiem do czasów stanisławowskich, jedyny ich syn, Szambelan, osobnik wyjątkowo ograniczony, i jego druga małżonka, twarda i wyrachowana, stanowią generację następną, czwórka młodych: sentymentalna, rozpoetyzowana Helena, córka Szambelana, przymuszana przez macochę do małżeństwa z pospolitym hreczkosiejem Januszem, onże Janusz oraz odbywający typowo romantyczną wędrówkę pieszą po kraju poeta Ludmir i malarz Wiktor — należą już do pokolenia współczesnego romantykom. W Jowiałówce Ludmir, udając spitego do nieprzytomności prostego szewczyka, staje się ośrodkiem zabawy znudzonego towarzystwa wiejskiego w dwór sułtański; przebranie za sułtana daje mu możność mówić otoczeniu prawdę w oczy, a Fredrze służy do rozwinięcia antyzaborczej aluzji politycznej. W toku dalszych perypetii Ludmir, rozpoznany przez Szambelanową jako zaginiony w niemowlęctwie jej syn z pierwszego małżeństwa, otrzymuje rękę Heleny wraz z prawem do zasobnego dziedzictwa. P.J. to najbardziej wieloznaczne dzieło Fredry, różnie rozumiane przez badaczy i inscenizatorów; walor komedii mieści się nie w akcji, ale w gorzkiej, przenikliwej analizie środowiska, przeprowadzonej poprzez wyraziście zarysowane postacie. Na ich czele staje Jowialski, na pozór tylko „stara Bajka”, sypiąca bajkami, przysłowiami i porzekadłami, w istocie mądry kpiarz pod płaszczykiem dobroduszności, stawiający przed otoczeniem ironiczne zwierciadło.