teoria prawa
 
Encyklopedia PWN
teoria prawa,
dyscyplina nauk., która obok filozofii prawa i anglosaskiej jurysprudencji jest trzecim typem ogólnej refleksji nad prawem.
Powstała pod koniec XIX w. jako jedna z wielu nauk humanist., które w tym okresie wyłaniały się z filozofii. Choć nazwa teoria prawa jest powszechnie używana w krajach niemieckojęzycznych oraz rom., to została po raz pierwszy użyta jako nazwa dyscypliny prawoznawstwa w kręgu ros. myśli prawnej na przeł. XIX i XX w., a za pierwsze prace z teorii prawa uznaje się najczęściej dzieła N. Korkunowa i L. Petrażyckiego. Wyodrębnia się 2 gł. typy badań teoretycznoprawnych: empiryczne i analityczne. Teorie empiryczne wiążą ogólne badania nad prawem z badaniami zjawisk społ., psychicznych, gosp. i z reguły korzystają z metod socjol., psychol., ekon. w ich badaniu oraz kładą nacisk na problemy faktycznego funkcjonowania prawa, jego skuteczność, realizowanie przez instytucje prawne celów założonych przez prawodawcę. Analityczne teorie prawa ujmują prawo z punktu widzenia log.-językowego jako zbiór specyficznych wypowiedzi normatywnych, mających pewne cechy formalne, i korzystają z metod nauk o języku oraz szeroko rozumianej logiki, zarówno formalnej, jak i nieformalnej. Współcześnie cele badawcze wyznaczone przez empiryczne teorie prawa są realizowane przez takie gałęzie prawoznawstwa, jak socjologia prawa i ekon. podejście do prawa. Nazwa teoria prawa odnosi się przede wszystkim do analitycznych nurtów teorii prawa; gł. przedstawiciele: R. Alexy, N. Bobbio, H.L.A. Hart, E. Pattaro, A. Peczenik, a w Polsce: K. Opałek, J. Wróblewski i Z. Ziembiński. Jednocześnie zatarciu uległa granica między tak uprawianą teorią prawa oraz filozofią prawa i jurysprudencją, o czym w Polsce świadczy częste posługiwanie się w dydaktyce prawniczej nazwą „teoria i filozofia prawa” na określenie ogólnej nauki o prawie. W krajach, których kultury prawne były poddane dominacji marksizmu, posługiwano się również nazwą „teoria państwa i prawa”. Miała ona badać państwo i prawo w ich wzajemnym związku, zgodnie z właściwym marksizmowi przekonaniem o hist.-genetycznych i funkcjonalnych powiązaniach państwa i prawa. Nazwa ta pojawiła się wcześniej, posługiwał się nią w swych pracach Petrażycki. Również w ramach pozytywizmu prawniczego istniał projekt ogólnej nauki o państwie i prawie. Obecnie przeważa tendencja do osobnego uprawiania nauk o państwie i teorii prawa, gł. z obawy przed zdominowaniem refleksji nad państwem przez formalizm prawniczy i podejście czysto normatywne oraz ze względu na odrzucanie lub ograniczanie tezy o hist.-genetycznych powiązaniach państwa i prawa.
Bibliografia
J. Woleński Z zagadnień analitycznej filozofii prawa, Kraków 1980;
K. Opałek, J. Wróblewski Prawo: Metodologia, filozofia, teoria prawa, Warszawa 1991;
R. Sarkowicz, J. Stelmach Teoria prawa, Kraków 1996;
S. Wronkowska, Z. Ziembiński Zarys teorii prawa, Poznań 1997.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia