łódzkie, województwo
 
Encyklopedia PWN
łódzkie, województwo,
woj. w środkowej części Polski, na północy graniczy z woj. kujawsko-pomor., na północy i wschodzie z mazowieckim, na południowym wschodzie ze świętokrzyskim, na południu ze śląskim i opolskim, na zachodzie z wielkopol.;
na północy graniczy z woj. kujawsko-pomor., na północy i wschodzie z mazow., na wschodzie ze świętokrzyskim, na południu ze śląskim i opol., na zachodzie z wielkopol.; powstało z woj. łódz. i sieradzkiego oraz części płoc., skiern., piotrk., koniń., częstoch. i kaliskiego; pow. 18 219 km2 (9. miejsce w kraju); 2,5 mln mieszk. (2008), stolica — Łódź, inne większe miasta: Piotrków Trybunalski, Tomaszów Mazow., Bełchatów, Kutno, Sieradz, Skierniewice; dzieli się na 3 powiaty grodzkie, 21 ziemskich i 177 gmin.
Województwo leży w obrębie Niz. Środkowopol., na styku nizin Południowowielkopol. i Środkowomazow. oraz Wzniesień Południowomazow.; jedynie niewielki, południowy skraj regionu sięga na wyżyny — Małopolską (obejmuje północną część Wyż. Przedborskiej) oraz Śląsko-Krakowską (północny kraniec Wyż. Wieluńskiej); wys. od 347 m na południu w Pasmie Przedborsko-Małogoskim do poniżej 100 m w dolinie Neru na północnym zachodzie; najwyższy punkt (400 m) znajduje się na zwałowisku zewn., na terenie Bełchatowskiego Zagłębia Węgla Brunatnego. Dominującym rysem rzeźby są formy przeobrażone przez procesy peryglacjalne; występują równiny denudacyjne i zasypania rzeczno-lodowcowego (Kutnowska, Łowicko-Błońska, Piotrkowska), bezjeziorne wysoczyzny z ciągami wzgórz morenowych, które wyznaczają zasięg zlodowacenia Warty (Bełchatowska, Wzniesienia Łódzkie, Wysoczyzna Rawska) oraz szerokie doliny rzeczne i kotliny (Dolina Białobrzeska, kotliny: Szczercowska, Sieradzka, Kolska); w południowej, wyżynnej części woj. łódz. występują pasma kredowe (gł. piaskowce) i jurajskie (gł. wapienie) Wyżyny Wieluńskiej, wzgórz Radomszczańskich i Opoczyńskich oraz północną części Pasma Przedborsko-Małogoskiego, które otaczają obniżenia, wypełnione piaskami i glinami, akumulowanymi podczas zlodowaceń.
Klimat kształtują ścierające się masy powietrza kontynent. i oceanicznego; średnia temp. roczna 7–7,5°C; opady od ok. 550 mm na północy (w obniżeniach nawet poniżej 500 mm) do ok. 600 mm na południu (na wzgórzach 650 mm); okres wegetacyjny od 200 do 210 dni. Południkowo, przez środek woj. łódz. przebiega dział wodny dorzeczy Odry i Wisły (przyczyna niedoboru wody); gł. rz.: Warta, Pilica, Bzura; brak większych naturalnych jezior, jedynie sztuczne zbiorniki retencyjne — Jez. Sulejowskie, Jeziorsko. Przeważają gleby średnio i mało urodzajne, gł. gleby płowe i rdzawe oraz bielicowe, rzadziej brunatnego, na południowym wschodzie i północy — gleby płowe, często oglejone, w dolinach rzek — mułowe oraz mady. Lasy gł. sosnowe, z domieszką dębu (rzadziej buka, jodły, świerka) porastają 20,1% pow. woj. (najmniejsza lesistość w Polsce), występują gł. w południowo-wschodniej części regionu (Puszcza Pilicka). Środowisko znacznie zmienione przez działalność gosp., gł. w regionie Bełchatowskiego Zagłębia Węgla Brun.: wysoka emisja zanieczyszczeń, zwłaszcza gazowych — w powiecie bełchatowskim największa emisja w Polsce — 280 tys. t rocznie (ok. 12% emisji krajowej), z czego jedynie 31,9% jest zatrzymywane lub neutralizowane w urządzeniach oczyszczających, ponadto deficyt wody (lej depresyjny), olbrzymie zwałowisko zewn., wielkie wyrobisko, przełożone koryto środkowej Widawki i in.; obszary chronione zajmują 16,3% pow., w tym 7 parków krajobrazowych oraz ponad 60 rezerwatów przyrody.
Dość duża gęstość zaludnienia — 137 mieszk. na km2 (2001), zwłaszcza (poza miastami) w okolicach Łodzi; wysoki odsetek ludności miejskiej (64,4%); liczba mieszkańców woj. zmniejsza się ze względu na najniższy w kraju, ujemny przyrost naturalny (–3,4‰, w Łodzi: –7,0‰) oraz ujemne saldo migracji (–0,6‰); ludność w wieku poprodukcyjnym stanowi 17% mieszk. w.ł. (w Polsce 14,2%); najwyższy w kraju udział kobiet w liczbie mieszkańców (52%, najwięcej w Łodzi — 54%); przeciętna aktywność ekon. — 70 podmiotów gosp. na 1000 mieszkańców.
Województwo przem.-roln., średnio rozwinięte; mimo trwającego od 1990 procesu restrukturyzacji, znaczna część gospodarki jest niezmodernizowana, m.in. bardzo przestarzała i zniszczona infrastruktura w zakładach przemysłu włók.; występuje bardzo duże bezrobocie strukturalne (średnio 18,1%, 2001); 97,6% przedsiębiorstw należy do sektora prywatnego, pracuje w nich jednak tylko 60% ogółu zatrudnionych; od 1994 zaznacza się napływ większych inwestycji zagr. (m.in. LG Group, East West Spinning; łącznie ok. 1700 firm z udziałem kapitału zagr.); utworzono Łódz. Specjalną Strefę Ekon. (4 podstrefy w Łodzi, Zgierzu, Ozorkowie i Pabianicach); rośnie rola handlu i usług; rozwinięty handel bazarowy, m.in. Tuszyn pod Łodzią (1994–97 największy bazar w Polsce), Rzgów, Głuchów, związany gł. ze sprzedażą wyrobów przemysłu lekkiego, m.in. dla obywateli WNP; łączne obroty targowisk ponad 2 mld USD, 1997; od 1998, w związku ze spadkiem obrotów (wprowadzenie wiz dla obywateli WNP, kryzys w Rosji), plany przekształcenia targowisk w giełdy towarowe i centra hurtowe. Bogate złoża węgla brunatnego (Bełchatowskie Zagłębie Węgla Brun., południowo-wschodnia część Konińskiego Zagłębia Węgla Brun. — okolice Uniejowa), soli kam. (południowa część Zagłębia Kłodawskiego); ponadto złoża: rud żelaza (Łęczyca), fosforytów (Burzenin) i soli potasowej (Bełchatów) oraz surowców skalnych (wapienie, margle, piaski). W przemyśle największe znaczenie ma odkrywkowe wydobycie węgla brunatnego (50% wydobycia w Polsce) i energetyka: w Rogowcu elektrownia Bełchatów o mocy 4440 MW — największa w Europie opalana węglem brunatnym (20% krajowej produkcji energii elektr.), planowana jest największa inwestycja w regionie (ok. 1 mld USD), tzn. uruchomienie nowej elektrowni Bełchatów II i kopalni odkrywkowej w Szczercowie; różnorodny przemysł lekki (Łódź, Zgierz, Tomaszów Mazow., Sieradz, Zduńska Wola, Piotrków Tybunalski, Radomsko, Łowicz, Koło, Wieruszów), gł. włók. i odzieżowy, charakteryzujące się dość dużym rozdrobnieniem zakładów przem. (m.in. małe firmy rodzinne i chałupnicze) i największym zatrudnieniem; rozwinięty przemysł: maszyn. i metal. (Łódź, Piotrków Trybunalski), elektrotechniczny (Łódź, Skierniewice, Żychlin, Kutno, Rzgów), chem. (Tomaszów Mazow., Łódź, Zgierz), w tym farm. (Pabianice, Kutno), miner., w tym cementowy (Działoszyn), ceramiki szlachetnej (Opoczno), szklarski (Piotrków Trybunalski, Radomsko, Andrespol), drzewno-papierniczy, m.in. meblarski (Radomsko, Łódź) oraz płyt i sklejek (Wieruszów), spoż. (Łódź, Łowicz, Tomaszów Mazow.), w tym mięsny (Rawa Mazow., Koło).
Rolnictwo, pomimo niesprzyjających warunków przyr. (m.in. słabe gleby), niedużych gospodarstw rolnych (średnio 6,5 ha) i procesu starzenia się ludności wiejskiej (zwłaszcza we wschodniej i południowej części regionu), jest dość dobrze rozwinięte. Użytki rolne zajmują ok. 68% pow. woj. (2001), w tym grunty orne 55%, łąki i pastwiska — 12%, sady — 1,3%; uprawia się gł. zboże (żyto, pszenicę) oraz ziemniaki; hodowla bydła mlecznego; rozwinięte warzywnictwo i sadownictwo (okolice Łodzi, Łowicza, Skierniewic). Gęsta sieć komunik.; na obszarze w.ł. krzyżują się ważne szlaki północ–południe i wschód–zachód, w tym linie kol. Gdańsk–Bydgoszcz–Katowice, Berlin–Poznań–Kutno–Warszawa–Moskwa, drogi Gdańsk–Toruń–Łódź–Piotrków Trybunalski–GOP i do Krakowa, Berlin–Poznań–Warszawa, Warszawa–Piotrków Trybunalski–Częstochowa–GOP; gł. węzły komunik. — Piotrków Trybunalski (drogowy), Koluszki, Kutno (kol.); planowana budowa autostrad A1 i A2, mających krzyżować się na północ od Łodzi. Niewielkie przyr. walory turyst. i rekreacyjne, m.in. mało obszarów leśnych, duża degradacja środowiska, niezbyt liczne zabytki; najlepiej są zagospodarowane okolice między Tomaszowem Mazowieckim, Piotrkowem Trybunalskim i Sulejowem, m.in. Jez. Sulejowskie, Spała oraz tereny nad Wartą w okolicy Księżych Młynów; ciekawe zabytki, m.in.: Tum k. Łęczycy, Sulejów, Oporów, Łowicz, Łęczyca, Nieborów, Sieradz, Łódź (tam też Muzeum Sztuki, Teatr Nowy, przeglądy film.), Piotrków Trybunalski.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia