krokosz barwierski

krokosz barwierski, saflor barwierski, Carthamus tinctorius,

gat. rośliny jednorocznej, rzadko dwuletniej, z rodziny astrowatych (złożonych), z podrodziny Lactucoideae (Cichorioideae, Liguliflore), pochodzący prawdopodobnie z rejonu śródziemnomor. i bliskowschodniego;

łodyga 60 (czasem 130) cm wys.; liście owalne do eliptycznych, na brzegu kolczaste; kwiaty zwykle żółtopomarańczowe, zebrane w koszyczki o średnicy ok. 3 cm, z kolczastą, liściastą okrywą; owoc — niełupka. Roślina barwierska i oleista już 1600 p.n.e. uprawiana w Egipcie, Babilonii, Syrii i Palestynie (np. w Egipcie barwiono krokosz barwierski szaty, całuny i opaski mumii na żółto). Otrzymywane z kwiatów barwniki: żółcień saflorowa i czerwona kartamina, były używane do barwienia artykułów spoż., tkanin oraz w celach kosmetycznych (np. do wyrobu szminek); do zaniechania upraw w Europie przyczyniła się synteza trwalszych barwników anilinowych. Uprawiany był również jako roślina leczn. przez Rzymian i Arabów; koszyczki kwiatowe były znajdowane w wieńcach mumii, a suszone kwiaty służyły do barwienia ciasta (namiastka szafranu). Obecnie jego znaczenie gosp. jest związane z olejem zawartym w niełupkach (ok. 30%); szybko schnący olej jest używany do wyrobu farb artyst.; oleju używano także jako tłuszczu jadalnego, do wyrobu mydła, kitów (jako tzw. wosk Afridi), linoleum, a także w farmacji; gł. obszarami uprawy są Indie, północno-wschodnia Afryka i Kalifornia; w Europie w roli reliktu uprawowego gł. w rejonie M. Śródziemnego.