gradualizm

gradualizm

[łac. gradualis < gradus ‘stopień’],

politol.

W myśli polit. wieków średnich centralna koncepcja, decydująca o pojmowaniu elementów hierarchicznego ładu społ., ale także określająca treść powinności i praw jednostki wynikających z jej pozycji w hierarchii społ. oraz rolę instytucji społecznych; w doktrynach nowoż., g. — raczej przez analogię niż przez nawiązanie wprost do pierwotnego sensu — jest redukowany do wymiaru socjol.-polit. i stosowany jako: termin opisujący hierarchiczny porządek świata (w tym sensie używał go E. Troeltsch) lub społeczeństwa (konserwatyści); koncepcja powolnego przekształcania rzeczywistości (fabianie, zwłaszcza S. Webb); pojęcie właściwe doktrynom nie tylko krytycznym wobec gwałtownych zmian, ale i preferującym stopniowe zmiany bez czyjegokolwiek świadomego projektu lub kontroli (niektóre nurty konserwatyzmu, neoliberalizm).