fenicka sztuka.
fenicka sztuka.
Encyklopedia PWN
Sztuka fenicka obejmuje kompleks zjawisk artystycznych typowy dla miast wybrzeża syryjskiego na północ od Palestyny (najważniejsze: Tyr, Sydon, Byblos, Arwad), które wyodrębniły się z początkiem epoki żelaza (ok. 1200 p.n.e.). Kultura Fenicjan znalazła przedłużenie w koloniach zamorskich, zakładanych na Cyprze (od XI w. p.n.e.) oraz na wybrzeżach zachodniej części Morza Śródziemnego: w Afryce Północnej (Kartagina, założona według tradycji 814 p.n.e.), na Sycylii, Sardynii, Malcie, w Hiszpanii. Kolonie zachodnie pod politycznym przywództwem Kartaginy stworzyły, od VII w. p.n.e. poczynając, osobną gałąź sztuki fenickiej, zwanej punicką. Silne wpływy greckie położyły w IV w. p.n.e. kres odrębności kulturalnej Fenicji, natomiast kultura punicka utrzymała się po podboju rzymskim (146 p.n.e.) aż do II w. n.e.
Odmienność sztuki fenickiej wynikała z kultywowania tradycji artystycznych epoki brązu (Byblos, Ugarit), których dalszy rozwój uległ zakłóceniu w Syrii wewnętrznej na skutek zmian ludnościowych i politycznych. Miasta nadmorskie, odizolowane od zaplecza, zwróciły się ku kolonizacji, ich mieszkańcy wyspecjalizowali się w dalekosiężnym handlu, który określił ich odrębność kulturalną i etniczną.
Budownictwo jest znane przede wszystkim pośrednio, głównie dzięki biblijnemu opisowi świątyni Salomona w Jerozolimie (Jerozolimska Świątynia) wzniesionej przez rzemieślników z Tyru. W samej Fenicji zachowało się sanktuarium w Amrit (V w. p.n.e.). Sanktuarium Eszmuna w Sydonie zbudował (również w V w. p.n.e.) król Bodasztart.
Najstarszym pomnikiem rzeźby jest skrzyniowy sarkofag króla Ahirama z Byblos (między XIII a X w. p.n.e.); inskrypcja sarkofagu jest najstarszym zabytkiem pisma fenickiego. Stosunkowo wczesna stela z Amrit, łączy motywy egipskie i anatolijskie. Stela króla Jehaumilka z Byblos (V w. p.n.e.) przedstawia władcę przed boginią Baalat o rysach egipskich bogini Hathor. Nekropola w Sydonie dostarczyła bogatej kolekcji sarkofagów antropoidalnych z V i IV w. p.n.e.: najstarsze, królów Tabnita i Eszmunazara, są importami z Egiptu, późniejsze traktują ten sam motyw leżącej postaci zmarłego, z nasilajacymi się formalnymi wpływami greckimi.
Charakterystyczne dla sztuki fenickiej są kosztowne wyroby drobnej plastyki, przeznaczone na eksport, a znajdowane wyłącznie poza Fenicją, od Italii po Asyrię. Łączą one eklektycznie motywy zapożyczone z Mezopotamii, Anatolii oraz w największej mierze z Egiptu, stosowane dekoracyjnie bez zrozumienia ich pierwotnego znaczenia i funkcji. Dobrze zbadane są zespoły dekoracyjne aplik z kości słoniowej z pałaców asyryjskich w Nimrud, Chorsabadzie, Arslan Tasz, z pałacu władcy aramejskiego w Zincirli, pałacu króla izraelskiego w Samarii. Równie typowe są metalowe tace z reliefowym ornamentem ułożonym w koncentryczne pasy, który łączy sceny wojenne i myśliwskie (znaleziska na Cyprze, w Olimpii, Praeneste).
