chrystologia filozoficzna

chrystologia filozoficzna,

systematyczna refleksja filoz. nad osobą i dziełem Jezusa Chrystusa;

termin wprowadzony przez X. Tilliette’a (Chrystus filozofów 1990, wyd. pol. 1996). Ch.f. ma charakter interdyscyplinarny, obejmuje filozofię, historię chrześcijaństwa i teologię. Wkracza w takie dziedziny filoz., jak: metafizyka, filozofia religii, filozofia historii i antropologia filozoficzna. Nie ogranicza się tylko do myślicieli początków chrześcijaństwa i ery nowoż., sięga także do myśli staroż., która stanowiła niejednokrotnie prefigurację chrystologii (np. Sokrates).

Tilliette wymienia 5 sposobów filoz. interpretacji życia i nauki Chrystusa: 1) Philosophia Christus — Chrystus jest filozofią. W formule tej słychać brzmienie kerygmatu Krzyża św. Pawła: naszą filozofią jest Chrystus, a mądrość tego świata Bóg uczynił głupstwem. Gdyby dosłownie przyjąć te słowa, stanęlibyśmy wobec konfliktu: albo Chrystus, albo filozofia, który F. Dostojewski wyraził w formie paradoksu: „jeśli zachodzi konflikt między Chrystusem a Prawdą, wolę znaleźć się po stronie Chrystusa niż Prawdy”. Konsekwentnym prorokiem irracjonalizmu był także, wyrosły w tej samej atmosferze duchowej, L. Szestow. Obok B. Pascala, rozwijającego w najbardziej konsekwentny sposób swoją filozofię jako chrystologię, przedstawicielami philosophia Christus byli: J.G. Hamann, S. Kierkegaard, S. Weil i P. Thévenaz. 2) Philosophia Christi — filozofia jest ześrodkowana na Chrystusie, emanuje z Chrystusa i jest posłuszna jego słowom, ale także szuka Chrystusa (termin wprowadzony przez Erazma z Rotterdamu); należy tu m.in. docta ignorantia [‘oświecona niewiedza’] Mikołaja z Kuzy, która nie jest warunkiem poznania jak u Sokratesa, ale kresem wszelkiego poznania, osiągnięciem granic tego, co niepoznawalne i niepojęte. 3) Christus summus philosophus — Chrystus jest najwyższym filozofem. Tak pozdrowił Chrystusa B. Spinoza, jako filozofa par excellence. Chrystus jako droga zbawienia jest wcieleniem mądrości, jest Nadfilozofem, podobnie jak dla H. Bergsona był Nadmistykiem. Zapowiedzią Chrystusa był Sokrates; Sokrates filozof, typ Chrystusa: w ten sposób przedstawił go M. Ficino, a inwokacja Erazma z Rotterdamu — Sancte Socrates, ora pro nobis [‘święty Sokratesie módl się za nami’], długo odbijała się echem w historii; o wiele jednak dalej, niż tylko stosowanie prefiguracji, poszedł J.G. Fichte, który własną podmiotowość filoz. mierzył podmiotowością Chrystusa. 4) Idea Christi — Chrystus jako wcielenie Idei, Logos, który stał się ciałem, prawzór nie tylko Prawdy, ale i idealnego człowieka. Tak pojmował go I. Kant, jako uosobioną Ideę Dobrego Pryncypium, ideał człowieka doskonałego. Według F.J.W. Schellinga Idea Christi znajduje się w każdym człowieku, jako wzór doskonałości moralnej. Natomiast dla G.W.F. Hegla, którego cały system, choć bardzo spekulatywny, jest w swej istocie chrystologiczny, Idea Christi przyjmuje postać Pojęcia. Stała się ona również podstawą chrystologii transcendentalnej rozwijanej gł. przez K. Rahnera. Chrystologia transcendentalna wprowadza pojęcie chrystologii wstępującej, w której Chrystus jest w pełni człowiekiem, a człowiek jest radykalnym pytaniem o Boga. 5) Scientia Christi — dotyczy świadomości samego Chrystusa: czy i jak rozwijała się świadomość boska i ludzka w Chrystusie, czy Chrystus uświadamiał sobie swoją boskość, czy raczej o niej zapominał, by osiągnąć świadomość swego człowieczeństwa?

Zadaniem ch.f. nie jest zastąpienie teologii w ryzykownym badaniu świadomości ludzko-boskiej Chrystusa, może ona jednak przygotować jej drogę i określić ślepe zaułki. Interpretacje te, wyrażające związek między chrystologią a filozofią, ukazują Chrystusa bardziej na gruncie filoz., inne zaś analizy ch.f. przedstawiają sposób, w jaki filozofowie usiłowali ostrożnie stąpać po gruncie teologicznym, a ściślej biblijnym. Kilka tekstów w Biblii cieszy się szczególnym zainteresowaniem filozofów. Powstały różnorodne komentarze i interpretacje m.in. Księgi Hioba, pytania Piłata: „Co to jest prawda?”, Prologu Ewangelii Jana, fragmentu z Listu do Filipian o kenozie (uniżeniu) Chrystusa (2,6–11) czy Kazania na Górze.

Tadeusz Gadacz

Bibliografia

R. Schneider Die Heimkehr des deutschen Geistes. Über das Bild Christi in der deutschen Philosophie des 19. Jahrhunderts, Baden-Baden 1946;

W. Schönfelder Die Philosophen und Jesus Christus, Hamburg 1949;

E. Hirsch Schleiermachers Christusglaube, Gütersloh 1968;

S. Breton La Passion du Christ et les philosophes, Teramo 1954;

H. Küng Menschwerdung Gottes: eine Einfuhrung in Hegel theologisches Denken als Prolegomena zu einer künftigen Christologie, Freiburg 1970; A.V.

McCarthy Quest for a Philosophical Jesus. Christianity and Philosophy in Rousseau, Kant, Hegel and Schelling, Mâcon 1986;

Cristo nel pensiero contemporaneo, Palermo 1988.