Zielona Góra

rys. Z. Kwiatkiewicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Zielona Góra,

miasto w województwie lubuskim, pow. grodzki, na terenie Wału Zielonogórskiego, na obszarze źródliskowym kilku potoków, m.in. Złotego Potoku i lewych dopływów Śląskiej Ochli, w otoczeniu lasów; siedziba sejmiku wojew. i pow. zielonogórskiego.

Ludność miasta: ogółem — 140,9 tys. mieszkańców (2019)

Gęstość zaludnienia: 2 428,9 os/km² (2019)

Powierzchnia: 58 km²

Współrzędne geograficzne: długość geograficzna: 15°30′E, szerokość geograficzna: 51°56′N

Prawa miejskie: nadanie praw — 1323

Oficjalne strony WWW: www.zielona-gora.pl

1950–94 liczba ludności wzrosła ponad 3,5-krotnie. Miasto jest ośr. przem., nauk. i kult.; rozwinięty przemysł włók., zwłaszcza tkanin dekoracyjnych (fabryka wykładzin podłogowych Novita SA) i wełn. (Polska Wełna — tkaniny, koce); ponadto przemysł elektromaszynowy, m.in. maszyny włók. (Falubaz), elektr. aparatura pomiarowa, montownia turyst. autobusów Otoyol-Iveco, przedsiębiorstwo produkcyjno-instalacyjne Zinstal SA (instalacje przem. oraz sanitarne dla budownictwa, konstrukcje stalowe, zbiorniki ciśnieniowe, kontenery magazynowe) oraz przemysł spoż. (wytwórnia win, wódek, mleczarnia, chłodnia, zakłady mięsne) i drzewny (meblarski); Zielonogór. Zakład Górnictwa Nafty i Gazu; elektrociepłownia; uprawa winorośli; węzeł drogowy i kol.; stol. diecezji zielonogór.-gorz. Kościoła rzymskokatol. oraz diecezji wrocł. Kościoła Ewang.-Augsb.; Uniw. Zielonog. (od 2001 z połączenia WSP i Politechniki); Lubuski Teatr im. L. Kruczkowskiego, teatr lalek, filharmonia; rozgłośnia radiowa; Muzeum Ziemi Lubuskiej, galerie sztuki; odbywają się m.in. imprezy: Biennale Sztuki Nowej, Międzynar. Festiwal Dziecięcych Zespołów Pieśni i Tańca; działają: Lubuskie Tow. Nauk., Lubuskie Tow. Kultury, Tow. Przyjaciół Zielonej Góry, Lubuskie Tow. Muz., od 1998 Lubuski Sejmik Gosp., który skupia wszystkie organizacje samorządu gosp. dawnego woj. zielonogór.; odbywają się: Dni Zielonej Góry (m.in. święto winobrania), Międzynar. Spotkania Muz. Wschód–Zachód; ośr. turyst.; stadiony sport., w tym żużlowy, Aeroklub Ziemi Lubuskiej (w Przylepie). Centrum z zachowanymi fragmentami murów obronnych leży na południe od linii kol.; od zachodu, południa, wschodu i północnego wschodu otaczają je osiedla mieszkaniowe, m.in. Dolina Zielona, Wazów, Braniborskie, Na Skarpie, Kilińskiego, Piastowskie, Winnica; zakłady przem. skupiają się w północnej części miasta oraz na południowy zachód i południowy wschód od centrum; dużo terenów zielonych — parki: Piastowski, Tysiąclecia, Winny, Sowińskiego, ogródki działkowe, obiekty sport. (stadiony, w tym żużlowy, korty tenisowe).

Historia.

W XIII w. gród i osada na skrzyżowaniu dróg handl. Wrocław–Głogów i Kożuchów–Krosno Odrzańskie; prawa miejskie 1323 (niem. Grünberg); do 1488 w księstwie żagańsko-głogowskim; od 1331 pod zwierzchnictwem Czech, dzieliła losy polit. Śląska; od 1490 przejściowo w rękach królów pol.; 1506 wcielona do Czech; w XV–XVI w. rozwój gospodarczy — sukiennictwo, uprawa winorośli, produkcja win; w XVI w. istniała tu mennica i wodociągi; w XVII w. rozwój papiernictwa i sadownictwa; w XVII w. przejściowy upadek (wojny, epidemie, pożary). Od 1742 w państwie pruskim, germanizacja. W XIX w. rozwój przemysłu, m.in. winiarstwo, fabryka wagonów, przemysł wełn.; od 1871 połączenie kol. z Wrocławiem i Poznaniem; w 2. poł. XIX w. imigracja rzemieślników i robotników z Wielkopolski; 1898–1935 działalność Tow. Rzemieślników Pol., od 1923 — ZPwN. W czasie II wojny światowej 1944–45 podobóz kobiecy obozu Gross-Rosen, 11 obozów pracy przymusowej, 4 oddziały robocze jeńców sow., fr. i wł. obozu w Żaganiu; od 1945 w Polsce pod obecną nazwą; od 1950 miasto wojew.; do Zielonej Góry przyłączono wsie Jędrzychów i Chynów.

Zabytki.

Późnogotycki kościół parafialny (1372–94, odbud. po pożarze 1420, sklepienia i kaplica po 1572, dachy i nadbudowa wieży 1. poł. XIX w.); drewniany kościół poewang. (1746–48, wieża i fasada 1821–28); fragmenty murów miejskich, m.in. baszta, tzw. Wieża Głogowska lub Łazienna (2. poł. XV w., przebudowa 1717); ratusz (XVI w., przebudowa).

Bibliografia

Zielona Góra. Przyszłość i teraźniejszość, red. M. Szczaniecki, J. Wąsicki, Poznań 1962.

Zielona Góra, ratusz