Żarnowiec

Żarnowiec,

w. gminna w woj. śląskim, w pow. zawierciańskim, na pograniczu Wyż. Miechowskiej i Progu Lelowskiego, w zabagnionej dolinie Pilicy;

— ok. 800 mieszkańców. W XI w. gród, wzmiankowany 1100; w pobliżu osada targowa, od XIII w. posiadająca komorę celną; miasto lokowane przed 1340; ośr. rzemieślniczo-handl. przy szlaku z Krakowa na północ przez ziemię sieradzką i wieluńską; w 2. poł. XVI w. ośr. kalwiński; 1655 pod Żarnowcem przegrana bitwa wojsk pol. ze Szwedami; od XVII w. upadek miasta; na przeł. XVII i XVIII w. napływ Żydów, w XVIII w. zdominowali handel i część rzemiosł; istniała tu synagoga, kahał i szkoła; 1791 stanowili ponad 41% mieszk.; od 1795 w zaborze austr., od 1809 w Księstwie Warsz., od 1815 w Królestwie Pol.; 1870 utrata praw miejskich; w czasie okupacji niem. 1944–45 dwa obozy pracy przymusowej (łącznie ok. 5 tys. więźniów).