Wołgograd, do 1925 Carycyn, do 1961 Stalingrad,
m. w Rosji, na pr. brzegu Wołgi, rozciąga się wzdłuż rzeki na 70 km; stolica obwodu wołgogradzkiego.
Wołgograd
Encyklopedia PWN
ciągnie się wąskim pasem dł. ponad 70 km wzdłuż pr. brzegu dolnej Wołgi; jeden z gł. ośr. przem. Powołża; rozwinięty przemysł elektromaszynowy, hutnictwo żelaza i aluminium, rafineryjny, materiałów budowlanych, drzewny, lekki, chem. (petrochemiczny), spoż.; wielki węzeł energ. (elektrownie cieplne oraz elektrownia wodna w Hydrowęźle Wołgogradzkim); duży port rzeczny, połączony Kanałem Żegl. Wołga–Don z M. Czarnym; węzeł kol.; port lotn. i drogowy; 7 szkół wyższych, w tym uniw. (zał. 1980); muzea; na Kurhanie Mamaja monumentalny zespół pomników ku czci obrońców Stalingradu (1963–67, centralna postać kobiety z mieczem, 52 m wys., J. Wuczeticz z zespołem); muzeum — panorama bitwy stalingradzkiej (1982).
Historia. Założony 1589 jako warownia Carycyn na wprost ujścia rz. Caryca do Wołgi; kilkakrotnie zdobywany przez rozbójników wołżańskich i Kozaków; od 1615 na obecnym miejscu; od 1691 komora celna (handel solą i rybami) Powołża; od XVIII w. stol. powiatu (ujezd) i siedziba dowództwa umocnień granicznych między Wołgą a Donem; utracił znaczenie wojsk. po zlikwidowaniu 1783 chanatu krymskiego i zdobyciu przez Rosję Kubania; po 1861 ośr. przemysłu opartego gł. na kapitałach zagr., rozwijał się dzięki budowie kolei i otwarciu żeglugi parowej na Wołdze. W czasie wojny domowej 1918–19 broniony przez Armię Czerwoną; VI 1919–20 w rękach białej gwardii; ośr. przemysłu, rozbudowany zwłaszcza w czasie pierwszej pięciolatki (1928–32); od 1936 stol. obwodu. W czasie II wojny światowej 1942–43 cel ofensywy niem. Grupy Armii „B” (stalingradzka bitwa), obronił się przed jej atakami i zapoczątkował zwrot w działaniach wojennych; prawie całkowicie zniszczony, odbudowany.
