Olkusz

rys. Z. Kwiatkiewicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Olkusz,

m. powiatowe w województwie małopolskim, na zachodnim krańcu Wyż. Olkuskiej, nad rz. Baba (dorzecze Białej Przemszy).

Ludność miasta: ogółem — 35,4 tys. mieszkańców (2019)

Gęstość zaludnienia: 1 362,3 os/km² (2019)

Powierzchnia: 26 km²

Współrzędne geograficzne: długość geograficzna: 19°34′E, szerokość geograficzna: 50°17′N

Prawa miejskie: nadanie praw — 1299

Oficjalne strony WWW: www.umig.olkusz.pl

ośr. przem. i turyst. (Szlak Orlich Gniazd); część Zakładów Górniczo-Hutn. „Bolesław” — Kompleks Górniczo-Przeróbczy (kopalnia Olkusz w likwidacji), OFNE „Emalia” SA (naczynia), Owent, zakłady pokryć dachowych; ponadto przemysł drzewny, spoż., elektrotechniczny i materiałów budowl. (m.in. kamieniołomy); węzeł drogowy; Muzeum Regionalne PTTK; w północnej części Olkusza Pomorzańskie Skałki — zespół ostańców wapieni jurajskich o wys. 5–10 m (pomniki przyrody).

Historia.

Jedna z najstarszych osad górniczych w Polsce; prawa miejskie 1299; od XIV w. liczne skupisko Żydów; w XIV–1. poł. XVII w. gł. ośr. górnictwa kruszcowego (ołów, cynk, srebro) w Małopolsce; również ośr. rzemieślniczo-handl.; 1578–1601 mennica król.; na przeł. XVII i XVIII w. upadek kopalń i miasta (zawalenie się sztolni, wyczerpanie rudy, wojny pol.-szwedz.); próby ożywienia górnictwa od 2. poł. XVIII w.; od 1795 w zaborze austr., od 1809 w Księstwie Warsz., od 1815 w Królestwie Pol.; w 1. poł. XIX w. wznowiono eksploatację złóż galmanu; 1863 teren walk powstańczych; od 1885 połączenie kol.; od pocz. XX w. rozwój przemysłu; w okresie międzywojennym czynna również kopalnia rudy żelaza; w czasie okupacji niem. 1941–42 getto (ok. 4 tys. Żydów, wywiezionych do obozu koncentracyjnego Auschwitz); rejon działalności oddziałów partyzanckich.

Zabytki.

Got. kolegiata (1. poł. XIV w.) z kaplicami Św. Anny (XV w.) i Loretańską (1620); bogaty wystrój i wyposażenie wnętrza (got. i renes. polichromia, got. poliptyk 1485).

Bibliografia

Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego, red. F. Kiryk, R. Kołodziejczyk, t. 1, Warszawa 1978.