Mantegna Andrea

Mantegna

[mantẹnja]

Andrea, ur. 1430 lub 1431, Isola di Cartura k. Padwy, zm. 13 IX 1506, Mantua,

włoski malarz, rysownik i rytownik, wybitny reprezentant renesansu.

Urodził się 1430 lub 1431 w Isola di Cartura koło Padwy. Działał w Padwie, Mantui i Rzymie.

Padwa — początki drogi twórczej

Był uczniem i adoptowanym synem F. Squarciona (był miernym malarzem ale uzdolnionym pedagogiem, i miłośnikiem starożytności, którą to miłość zaszczepił Andrei Mantegnie); w Padwie i Wenecji zapoznał się z dziełami Donatella, P. Ucella i A. del Castagna. Wiele skorzystał też od J. Belliniego, którego był zięciem. Malował obrazy i freski religijne, kompozycje rodzajowe, alegoryczne i mitologiczne oraz portrety. W 1448 rozpoczął wraz z innymi cykl fresków w kaplicy Ovetari w kościele degli Eremitani w Padwie (ukończył sam 1456; poważnie uszkodzone podczas bombardowania 1944, obecnie w dużej mierze odrestaurowane): Sceny z życia św. Jakuba, Męczeństwo św. Krzysztofa, Wniebowzięcie Marii. Z okresu padewskiego pochodzi również ołtarz główny dla kościoła San Zeno w Weronie (Madonna ze świętymi 1457–60). Malowidła tego okresu charakteryzuje szczególna drobiazgowość, która zanikła na rzecz uogólnień i zmiękczenia rysunku dopiero w ostatnich dziełach Mantegny.

Mantua — dojrzała twórczość

W 1460–86 Andrea Mantegna był nadwornym malarzem Gonzagów w Mantui. Powstały wówczas freski ze scenami dworskimi i iluzjonistyczne sklepienie w tzw. Camera degli Sposi, czyli w sypialni książęcego pałacu w Mantui (1465–74). Tematem przewodnim całej kompozycji był przyjazd z Rzymu syna Ludwika Gonzagi, kardynała Francesca Gonzagi. Na malowidło składały się trzy przedstawienia: Czytanie listu, Spotkanie oraz Polowanie. Nienaturalnie wyprostowanym, portretowo ujętym uczestnikom wydarzenia, asystują przyglądające się z sufitu, zmienionego przy zastosowaniu iluzjonistycznego malarstwa w otwartą kopułę, postaci ciekawskich i putta w towarzystwie pawia. W latach 1484–1503 Mantegna stworzył cykl 9 wielkoformatowych malowideł na płótnie Triumf Cezara (m.in. Roma triumphans 1472), które miały służyć za tło do dworskich przedstawień teatralnych w zamku Cote Gonzagów (obecnie eksponowane w Hampton Cort, Londyn). Z tematem antycznym Mantegna zmierzył się po raz kolejny, z jeszcze lepszym skutkiem, przy okazji malowania obrazów do dekoracji studiola Isabelli d’Este; zdążył namalować jedynie dwa płótna z planowanego większego cyklu: Parnas i Minerwa wypędzająca przywary z ogrodu cnót (przełom 1495 i 1496–1497 — Luwr, Paryż). W Mantui powstały również obrazy religijne (m.in. Zaśnięcie Matki Bożej między 1462 i 1464? — Prado, Madryt) oraz Portret Francesca Gonzagi jako chłopca (ok. 1460 — Galleria Nazionale di Capodimonte, Neapol). Do najbardziej znanych obrazów Mantegny należą także: Opłakiwanie Chrystusa (ok. 1500 — 2 wersje: Pinacoteca di Brera, Mediolan i Nowy Jork) ukazanego w zadziwiającym skrócie perspektywicznym, oraz 4 wersje Męczeństwa św. Sebastiana (1453–54, 1457–59 — Pinacoteca di Brera, Mediolan, ok. 1470 — Kunsthistorisches Museum, Wiedeń i ok. 1480 — Luwr, Paryż).

Twórczość Mantegny cechuje klarowność rysunku, doskonała znajomość perspektywy, plastyczne potraktowanie postaci, przestrzenna architektura, charakterystyczny skalisty krajobraz w tle, rozmaitość motywów antycznych. Malował także monochromatyczne kompozycje (tzw. en grisaille) na papierze i płótnie. Swe rysunki budował charakterystycznymi, krzyżującymi się pociągnięciami pióra; jako jeden z pierwszych we Włoszech po mistrzowsku posługiwał się techniką miedziorytu nadając jej rangę dzieła sztuki, torując zarazem drogę A. Dürerowi (Zejście do otchłani, Bachanalia z tłocznią wina, Bachanalia z Sylenem, Walka bóstw morskich, Prace Herkulesa). Jeden z twórców renesansu północnowłoskiego, wywarł wielki wpływ na malarstwo weneckie. Zmarł 13 IX 1506, w Mantui.

Mantegna Andrea, Judyta i Holofernes, 1492 — National Gallery of Art, Waszyngton

Mantegna Andrea, Chrystus w Ogrodzie Oliwnym, 1457–59 — Museé des Beaux-Arts, Tours

Mantegna Andrea, iluzjonistyczne sklepienie w Camera degli Sposi w Castello di San Giorgio w Mantui, 1465–74

Mantegna Andrea, Martwy Chrystus, 1465–66 — Pinacoteca di Brera, Mediolan

Mantegna Andrea, freski, 1474 — Camera degli Sposi, Mantua