Giorgione

Giorgione

[dżiordżiọne],

właśc. Zorzi di Castelfranco , ur. 1478 lub 1479, Castelfranco Veneto, zm. przed 7 XI 1510, Wenecja,

malarz włoski.

Urodził się 1478 lub 1479 w Castelfranco Veneto.

W aurze tajemniczości

Przedwczesna śmierć, nieliczne zachowane obrazy, znikomość danych źródłowych czynią z malarza postać zagadkową, a jego dzieło trudnym do określenia przedmiotem trwających do czasów obecnych dyskusji historyków sztuki. Niewielu informacji można doczytać się w Żywotach... G. Vasariego, który charakteryzując Giorgionego podaje, że „bezustannie zażywał radości miłowania, grał uroczo na lutni i prześlicznie śpiewał”. Żaden z obrazów Giorgionego nie jest sygnowany ani datowany, 2 mają dawne napisy na odwrocie: Laura (Kunsthistorisches Museum, Wiedeń) i Portret mężczyzny (Art Museum, San Diego). Zachowane źródła pozwalają zidentyfikować tylko kilka obrazów: Trzech filozofów (ok. 1510) — obraz ukończony przez S. del Piombo, i Chłopca ze strzałą (Kunsthistorisches Museum, Wiedeń), Śpiącą Wenus (ok. 1508–10, ukończona przez Tycjana — Gemäldegalerie, Drezno), Burzę (ok. 1505 — Galleria dell’Accademia, Wenecja) i Marię z Dzieciątkiem i świętymi Liberiuszem i Franciszkiem (tzw. Madonna z Castelfranco — ok. 1505, katedra San Liberale, Castelfranco Veneto). Przez wiele lat uważanym za dzieło Giorgionego był obraz Alegoria życia ludzkiego (lub Trzy etapy życia ludzkiego). Obecnie malowidło to przypisuje się Tycjanowi (datując je na ok. 1512), który był jego pomocnikiem i przyjacielem, i który wiele prac zaczętych przez mistrza po jego śmierci zapewne dokończył; do dziś wśród historyków sztuki trwają spory o atrybucję odnośnie jeszcze kilku innych dzieł (m.in. Koncert wiejski ok. 1508 — Luwr, Paryż). Giorgione był pierwszym, który malował dla prywatnych kolekcjonerów obrazy o tematyce mitologicznej i alegorycznej nie będące, jak to wcześniej było w zwyczaju, malarską dekoracją mebli; podniósł też wartość krajobrazu jako samodzielnego motywu (np. w Burzy, określanej dawniej jako Krajobraz z żołnierzem i Cyganką). Jedyny rysunek Giorgionego, którego autorstwo nie budzi wątpliwości, to Widok Castelfranco (lub Widok Zamku San Zeno w Montagnanie ok. 1500 — Museum Boymans–van Beuningen, Rotterdam). Po podwójnych tytułach niektórych obrazów Giorgionego widać, że potomnym trudności nastręczały również interpretacje wielu jego dzieł. Malował też dekoracje freskowe (np. na elewacji Fondaco dei Tedeschi — 1508, Wenecja, Ca’ d’Oro, nie zachowane) i obrazy religijne (Św. Rodzina — National Gallery, Waszyngton, Pokłon pasterzy ok. 1505–1510 — National Gallery of Art, Waszyngton). Inne obrazy: Portret młodzieńca (Gemäldegalerie, Berlin), Judyta (Ermitaż, Petersburg) i Stara kobieta, zwany Col tempo (Gallerie dell’Accademia, Wenecja), przypisuje się Giorgionemu na podstawie analogii stylistycznych. Dzieła te pozwalają stwierdzić, że był też wybitnym portrecistą, znakomicie ujmującym rysy postaci, a ponadto jako pierwszy potrafił oddać cechy osobowości modela.

Malowanie kolorem

Giorgione uważany niekiedy za ucznia Giovanniego Belliniego, porzucił jego zdecydowany sposób malowania na rzecz złagodzenia i zatarcia konturów (sfumato), co pozwala niektórym przypuszczać, że zetknął się z Leonardem da Vinci podczas jego pobytu w Wenecji (1500). Swoje obrazy budował kolorem bez uprzedniego rysunku, a ich niewielkie formaty nie wymagały współpracowników i warsztatu, nie miał zatem uczniów. Mimo krótkiego życia i zachowanych niewielu prac, pokaźny wpływ Giorgionego na sztukę jest wyraźny. Bywa uważany za twórcę nowego kierunku w malarstwie weneckim XVI w. ze względu na wprowadzenie świeckiej tematyki, znaczenie krajobrazu (znakomite oddanie przestrzeni przez mistrzowskie stosowanie m.in. perspektywy powietrznej) i łagodny modelunek kompozycji budowanych kolorem. Pierwszy wprowadził do sztuki nowoczesnej akt kobiecy jako główny i samodzielny temat, zapoczątkowując wielowiekowy typ przedstawienia aktu na tle krajobrazu. Znalazł wielu naśladowców, w tej liczbie wielu wybitnych artystów m.in.: Tycjan, S. del Piombo, P.P. Rubens, a nawet sam nauczyciel Giorgionego — Bellini, stosował artystyczne wynalazki swojego ucznia. Zmarł w okresie panowania zarazy, przed 7 XI 1510, w Wenecji.

Giorgione, Burza, ok. 1500 — Galleria dell'Accademia, Wenecja

Giorgione, Koncert wiejski, 1508 — Luwr, Paryż

Giorgione, Maria z Dzieciątkiem i świętymi Liberiuszem i Franciszkiem, 1504/1505 — katedra San Liberale, Castelfranco Veneto