Dürer Albrecht
 
Encyklopedia PWN
Dürer Albrecht Wymowa, ur. 21 V 1471, Norymberga, zm. 6 IV 1528, tamże,
niemiecki malarz, grafik, teoretyk sztuki.
Kalendarium
Urodził się 21 V 1471 w Norymberdze. Najwybitniejszy przedstawiciel przełomu późnego średniowiecza i renesansu w sztuce północnej Europy Uczył się najpierw u ojca, Albrechta starszego, złotnika, a 1486–89 u M. Wolgemuta; poznał wtedy miedzioryty M. Schongauera. Odbył wędrówkę czeladniczą po Niemczech, a następnie podjął podróż do Kolmaru, skąd pojechał do Bazylei. Tam 1492–94 wydano książki z drzeworytami Dürera: Listy św. Hieronima z przedstawieniem świętego w pracowni (1492), Ritter vom Turn Geoffroya de La Tour-Landry’ego (1493) i Narrenschyff Sebastiana Branta (1494). W 1493?–1494 Dürer przebywał w Strasburgu, gdzie poza pracami graficznymi wykonał zapewne swój pierwszy malarski autoportret (1493 — Luwr, Paryż); autoportrety Dürera dokumentują nowe na północ od Alp poczucie wysokiego statusu społecznego artysty i autorefleksję eksponowaną w dziełach sztuki (obrazy: 1498 — Prado, Madryt; 1500 — Alte Pinakothek, Monachium; liczne rysunki). W 1494–95 Dürer odbył podróż do Włoch; przejazd przez Alpy ilustrują pejzaże akwarelowe z 1495; w Wenecji poznał sztukę renesansu. Po powrocie do Norymbergi skupił się na grafice; sukces przyniosły mu serie drzeworytów: Apokalipsa (1498), Wielka Pasja (ok. 1497–1500) i Życie Marii (po 1500). Zyskał też liczne zamówienia malarskie od tamtejszych patrycjuszy: na portrety (np. członków rodziny Tucherów 1499, Oswolt Krel 1499) i na obrazy religijne (Ołtarz Paumgartnerów z Narodzinami Chrystusa 1502–04). Od ok. 1504–1505 wykonywał zlecenia dla książąt niemieckich. Od ok. 1498–1500 prowadził wielki warsztat, zatrudniający wykwalifikowanych współpracowników (H. Süss von Kulmbach, H. Baldung, zw. Grien, H. Schäufelein i in.).
Studia nad proporcjami i perspektywą
Zainspirowany przez Jacopa de Barbari, prowadził badania nad proporcjami nagiego ciała ludzkiego i posągami starożytnymi (miedzioryt Apollo i Diana). Sięgał też do traktatu Witruwiusza (miedzioryt Nemesis 1501–03). Uwieńczeniem tych badań stał się miedzioryt Adam i Ewa (1504), ujawniający znajomość (poprzez grafikę i wzorniki?) rzeźb antycznych: Apolla Belwederskiego i Wenus Medycejskiej. Dürer podjął też wtedy studia nad proporcjami ciała końskiego, chcąc nawiązać do tradycji antycznych i włoskich renesansowych pomników konnych (miedzioryt Św. Eustachy ok. 1500–1502).
W 1505–07 przebywał ponownie we Włoszech, głównie w Wenecji. Namalował wtedy swe najbardziej italianizujące dzieła, uznane przezeń za najlepsze prace: Madonna Różańcowa, oparta na schemacie Sacra Conversazione (1506 — Narodní galerie, Praga), i Chrystus wśród mędrców żydowskich (1506 — Museo Thyssen-Bornemisza, Madryt), wg samego artysty — popis sprawności i szybkości pracy: opus quinque dierum [‘dzieło (namalowane) w 5 dni’], zarazem udana próba przeszczepienia do północnego malarstwa typu obrazu wczesnorenesansowego, łączącego narrację z funkcją dewocyjną. W Wenecji zyskał też liczne zlecenia portretowe (Dziewczyna 1505 — Kunsthistorisches Museum, Wiedeń, Młody mężczyzna 1506 — Palazzo Rossi, Genua). W 1506 wyjechał do Bolonii, by uczyć się tajników perspektywy geometrycznej.
Wpływ humanizmu i włoskiego renesansu
Doświadczenia drugiej podróży włoskiej przejawiały się w późniejszej twórczości Albrechta Dürera, m.in. w aktach wg rzeźb antycznych: Adamie i Ewie (para obrazów, 1507 — Prado, Madryt), Lukrecji (rysunek, 1508 — Albertina, Wiedeń, obraz 1518 — Alte Pinakothek, Monachium). Dla patrycjuszy niemieckich wykonał obrazy ołtarzowe: Ołtarz Hellera (Wniebowzięcie i Koronacja Marii 1508–09, zniszczony) i Ołtarz Landauera (Adoracja Trójcy Św. 1511 — Kunsthistorisches Museum, Wiedeń) o pełnej rozmachu, doskonale harmonijnej i symetrycznej kompozycji. Kontynuował działalność graficzną — powstały serie: Pasja miedziorytowa (1508–12), Mała Pasja drzeworytowa (1510–11), Wielka Pasja drzeworytowa (1511), cykl historii Zbawienia w książce Passio Christi ab Alberto Dürer (1511, Norymberga).
Dla upamiętnienia wizyty cesarza Maksymiliana I w Norymberdze w 1512 zaprojektował wg alegorycznego programu autorstwa humanistów norymberskich zespół 192 wielkich drzeworytów — Łuk Triumfalny, wykonany we współpracy z innymi artystami i wydany 1517–18. Ku czci cesarza wykonał też drzeworyty: Mały wóz triumfalny (ok. 1518) i Wielki wóz triumfalny (1522, wielkoformatowy). Wraz z innymi artystami niemieckimi dekorował rysunkami marginesy Godzinek cesarza Maksymiliana (1515 — Bayerische Staatsbibliothek, Monachium), łącząc średniowieczną tradycję drolleries z ornamentyką włoskiego renesansu. W 1518 sportretował cesarza w Augsburgu (rysunek — Albertina, Wiedeń; wersje malarskie z 1519 — Germanisches Nationalmuseum, Norymberga i Kunsthistorisches Museum, Wiedeń; drzeworyt 1519).
W 1513–14 powstały 3 najsłynniejsze miedzioryty Dürera: Rycerz, Diabeł i Śmierć (1513), Św. Hieronim w pracowni (1514), Melancholia (1514). Źródłem treści tych rycin była etyka Erazma z Rotterdamu i in. filozofów niemieckich i niderlandzkich. Wyrażają one poczucie przynależności Dürera do kręgu humanistów. Inne mistrzowskie ryciny z tego czasu to miedzioryty: Św. Hieronim w pustelni (1512), Św. Rodzina, Mąż Boleści (1512), Modlitwa w Ogrojcu (1515), Porwanie Prozerpiny na jednorożcu (1516), Pejzaż z wielką armatą (1518) oraz drzeworyt Nosorożec (1515).
Podróż do Niderlandów
W 1520–21 Dürer podróżował do Niderlandów; odwiedził Antwerpię, Brukselę, Mechelen, Akwizgran, Brugię, Gandawę, przyjmowany z honorami przez cechy malarskie i władze miejskie; spotkał wybitnych artystów, m.in. Lucasa van Leyden. Relacjonuje to jego dziennik podróży. Napisał wtedy (1521) Luther-Klage — lament na rzekome zabicie M. Lutra, świadczący o związkach Dürera z reformacją. W Niderlandach wykonał wiele portretów oraz kolejny wizerunek Św. Hieronima w pracowni (1512 — Museu Nacional, Lizbona), który stał się wzorcem powtarzanym przez dwa pokolenia artystów niemieckich i niderlandzkich. Twórczość portretową kontynuował po powrocie do Norymbergi (Młody mężczyzna 1524 — Prado, Madryt; miedzioryty: Kardynał Albrecht Brandenburski 1519, Erazm z Rotterdamu 1526, Filip Melanchton 1526, Willibald Pirckheimer 1526). Ostatnie dzieło malarskie Albrechta Dürera — dwie tablice z monumentalnymi Czterema apostołami (Jan i Piotr oraz Marek i Paweł, 1526), zamówione do ratusza w Norymberdze (obecnie w Alte Pinakothek, Monachium), stanowi upostaciowanie 4 temperamentów, a także przekazuje zgodne z nauką Lutra moralne napomnienie do wytrwania przy czystości zasad odnowionej wiary. Artysta zmarł 6 IV 1528 w Norymberdze.
Mariaż teorii i praktyki artystycznej
W swej twórczości Dürer dążył do połączenia formuł renesansu włoskiego i tradycji realizmu niderlandzkiego, podniesienia rzemiosła malarskiego i graficznego do rangi sztuki wyzwolonej, do zespolenia Kunst (teorii) i Brauch (praktyki warsztatowej), wspomaganych natchnieniem twórczym Gewalt (pozwalającym przez wysiłek umysłu i pieczołowite studia na wyrwanie z natury rządzących nią boskich reguł). Koncepcję tę zawarł w licznych pismach, m.in w 3 traktatach: Pouczenie o mierzeniu (wydane 1523), Pouczenie o fortyfikacjach (wydane ok. 1527), a zwłaszcza Cztery księgi o proporcjach [ciała] człowieka (wydane 1528). Był pierwszym nowożytnym artystą północnym konsekwentnie tworzącym naukową teorię sztuki. Osiągnął status artysty — uczonego humanisty. Jego twórczość malarska i graficzna przemożnie oddziałała na większość artystów niemieckich i niderlandzkich 1. połowy XVI w., a ok. 1600, na dworze cesarza Rudolfa II w Pradze, zrodziła się moda na nawiązywania do Dürera, tzw. Dürerrenaissance (w malarstwie np. H. Hoffmann). W XIX w. Dürer stał się archetypicznym herosem sztuki germańskiej, zestawianym z Rafaelem i przeciwstawianym mu.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Dürer Albrecht, Portret matki, rysunek, 1514 — Kupferstichkabinet, Berlin fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Dürer Albrecht, Hiob i jego żona, 1504 — Städelsches Kunstinstitut, Frankfurt nad Menemfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Dürer Albrecht, Adam i Ewa, miedzioryt, 1504.fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Dürer Albrecht, Rycerz, śmierć i diabeł, miedzioryt, 1513fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Dürer Albrecht, Madonna z Dzieciątkiem, 1526 — Galleria degli Uffizi, Florencja fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Dürer Albrecht, Autoportret, 1498 — Museo del Prado, Madrytfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Dürer Albrecht, Skrzydło, studium akwarelowe, 1512 — Graphische Sammlung Albertina, Wiedeń fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Dürer Albrecht, Czterej apostołowie, 1526 — Alte Pinakothek, Bayerische Staatsgemäldesammlungen, Monachiumfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Dürer Albrecht, Czterej apostołowie — Alte Pinakothek, Monachiumfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Dürer Albrecht, Apokalipsa fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Dürer Albrecht, portret wykonany przez E. Schona, 1527fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Dürer i Rafael przed tronem Sztuki, litografia Hoffa na podstawie obrazu Franza Pforra fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia