Cimabue

Cimabue

[czimabụe],

właśc. Cenni di Pepo , ur. ok. 1240(?), Florencja, zm. 1302, Piza(?),

malarz włoski.

Urodził się ok. 1240(?) we Florencji. Zarówno na temat wydarzeń z jego życia (choćby kiedy urodził się i zmarł) jak i stworzonych przez niego dzieł nie ma nazbyt wiele potwierdzonych dokumentów czy przekazów.

Kres bizantyzującej sztuki

Na jego wczesną twórczość oddziałali Giunta Pisano i Coppo di Marcovaldo. Jednak już w pierwszym dającym związać się z artystą dziele Krucyfiks do kościoła San Domenico w Arezzo (1265-68), obok podobieństwa typu ikonograficznego, widać samodzielne próby plastycznego, trójwymiarowego modelunku ciała Chrystusa, osiągającego większą naturalność. Około 1272 wzmiankowany w Rzymie. W 1279–84 malował freski w kościele Św. Franciszka w Asyżu. W prezbiterium górnego były to sceny z życia Marii, wśród których jedną wyróżniało nowe ikonograficzne ujęcie tematu przedstawienia tronującej Marii (Maestà) w otoczeniu modlących się braci zakonnych — wprowadzenie osób żyjących do tego typu przedstawienia stanowiło znaczną innowację. Również w górnym kościele, na skrzyżowaniu nawy i transeptu Cimabue namalował wizerunki 4 ewangelistów z wyobrażeniami ewangelizowanych przez nich krain (grupa budowli okolonych murem miejskim): św. Jan — Azja, św. Łukasz — Grecja, św. Mateusz — Judea, św. Marek — Italia, w których można zauważyć próby stworzenia perspektywicznie traktowanej przestrzeni symbolicznej; jest to widoczne również w scenach z Apokalipsy św. Jana i Dziejów Apostolskich w dolnej partii ścian transeptu. Zapewne w pracach pomagali Duccio di Buonisegna i młody Giotto. Wschodnie ściany obu ramion transeptu zajmują 2 przedstawienia Ukrzyżowania. Przy ich wykonywaniu artysta zetknął się z P. Cavallinim. W południowym transepcie dolnego kościoła Cimabue namalował fresk Maesty z towarzyszącym scenie św. Franciszkiem, którego wyraz twarzy uwidacznia zainteresowania autora psychiką ludzką. We Florencji, w której przebywał w okresie 1285-88, powstały Tronująca Madonna z aniołami do kościoła Santa Trinità (Galleria degli Uffizi, Florencja) i prawdopodobnie fragmenty mozaikowej dekoracji w baptysterium. Na odrębną uwagę zasługuje Krucyfiks do kościoła Santa Croce (ok. 1285, Muzeum Santa Croce, Florencja), który stanowi przełom na tle ówczesnego malarstwa. Następuje w nim już zdecydowanie odejście od bizantyńskiego schematyzmu uwidoczniony poprzez pełnoplastyczne, organiczne kształty uzyskane przez światłocieniowy modelunek. W 1301–02 przebywał w Pizie, gdzie wykonał jedyne udokumentowane dzieło, mozaikę z postacią św. Jana w absydzie katedry; ponadto Matkę Boską do szpitala Św. Klary (niezachowana) i Matkę Boską z Dzieciątkiem do kościoła Św. Franciszka (Paryż, Luwr).

Twórczość Cimabue inspirowana była sztuką klasyczną, z którą niewątpliwie zapoznał się podczas pobytu w Rzymie. Cimabue malował obrazy ołtarzowe temperą na desce, ale również tworzył freski, których dziennie wykonywana partia, mimo wielu niekiedy wybitnych współpracowników, była na tyle duża, że musiał łączyć klasyczną technikę al fresco z al secco, co przyczyniło się do znacznej ich degradacji, ściemnienia i zatarcia. Zwłaszcza szeroko użyta biel cynkowa, wrażliwa na wchłanianą wodę pod jej wpływem czernieje czego efektem jest oglądany dziś fresk wyglądający jak negatyw. Monumentalne dzieła Cimabuego, o zacięciu dramatycznym niosą w sobie dużą dozę emocjonalnego patosu. Plastyczny, rzeźbiarski modelunek postaci i draperii niekiedy występuje z tradycyjnym kreskowaniem w celu oddania rysów twarzy i fałdowania szat.

Cimabue był najwybitniejszym malarzem 2. połowy XIII w., który, odchodząc od panującej w malarstwie włoskiej tradycji bizantyńskiej, w znacznym stopniu utorował drogę nowym tendencjom. Wzbogacił tradycyjny schemat ikonograficzny przedstawień. Typ Maesty, w którym stopniowo zwiększa liczbę asystujących po bokach tronu aniołów, rozbudowując jeszcze o inne postacie, przejęli jego następcy, m.in. Duccio, schemat Ukrzyżowania stał się niemal obowiązujący w malarstwie toskańskim. O roli Cimabuego w odnowie malarstwa włoskiego i jako nauczyciela Giotta wspominają pisarze i historiografowie włoscy od Dantego (Boska komedia. Czyściec, XI, 94-96) przez L. Ghibertiego aż po G. Vasariego. Zmarł po 1302, zapewne w Pizie.

Cimabue, Krucyfiks, 1274 — Museo dell’Opera di Santa Croce, Florencja

Cimabue, Tronująca Madonna z aniołami, ok. 1285 — Galleria degli Uffizi, Florencja

Cimabue, Krucyfiks, fragment, tempera na desce, 1274 — kościół San Domenico, Arezzo (Włochy)