Bajt al-Mal

Bajt al-Mal, Bayt al-Māl

[arab., ‘dom pieniędzy’],

ekon. nazwa instytucji Skarbu Państwa w krajach arabskich, funkcjonująca w takim znaczeniu od czasów panowania 2. kalifa Umara Ibn al-Chattaba.

Idea stworzenia tego typu instytucji powstała już za życia Mahometa, ale wprowadził ją w życie Umar. Zgodnie z ustanowionym wtedy prawem muzułmańskim, łupy zdobyte w licznych wówczas podbojach armii muzułmańskiej dzielono wedle zasady, że 4/5 ich wartości rozdzielano między żołnierzy walczącej armii, 1/5 zaś przekazywano do Bajt al-Mal — stanowiły one zabezpieczenie finansowe dla wszystkich muzułmanów. Utworzenie Skarbu Państwa było częścią reformy gospodarczo-administracyjnej. Dochody kalifa Umara, pochodzące z łupów wojennych (ghana’im), jałmużny (zakat) oraz majątków pozostawionych przez zmarłych nie posiadających spadkobierców (mawaris haszrijja) były wpłacane do Bajt Mal al-Muslimin (Skarbu Społeczeństwa Muzułmańskiego), a zebrane tam fundusze były przeznaczane na pensje dla żon Mahometa, jego rodziny, dla podróżników, na pomoc finansową dla biednych, dla więźniów oraz na wykupywanie jeńców wojennych.

Gdy państwo muzułmańskie zaczęło się rozrastać i zaczęły się powiększać jego dochody, z Bajt Mal al-Muslimin wyodrębnił się Bajt Mal al-Chassa, czyli właściwy Skarb Państwa; jego fundusz był przeznaczony na potrzeby kalifa, rządu i państwa i pochodził z: podatku ściąganego od niemuzułmańskich poddanych kalifa (dżizja), podatku od uprawianej ziemi (charadż), podatku handlowego (uszur). Ze zgromadzonych środków budowano także miasta, drogi, fortyfikacje, kanały, opłacano dwór kalifa, gubernatorów prowincji, sędziów, policję i urzędników państwowych. Bajt Mal al-Muslimin i Bajt al-Chassa tworzyły razem Centralny Skarb Państwa — Bajt al-Mal al-Markazi, który mieścił się w stolicy kalifatu. Jego filie znajdowały się we wszystkich wilajatach.

Obecnie prawie w każdym muzułmańskim państwie istnieje Bajt al-Mal. Jego rola zależy od stopnia sekularyzacji kraju i w niektórych państwach jest symboliczna. Większość bowiem państw muzułmańskich wprowadziło zachodni system rządów i w miejscu dawnego Bajt al-Malu istnieją tam Skarb Państwa, Ministerstwo Finansów, Ministerstwo Gospodarki i inne podobne instytucje. W państwach tych dochody z Bajt al-Malu ograniczają się do wpływów z dobrowolnej jałmużny lub majątków pozostawionych przez zmarłych nie posiadających spadkobierców.

Ahmad Nazmi