świadomość klasowa

świadomość klasowa,

jedno z kluczowych pojęć marksizmu, forma świadomości społ., przejawiająca się poczuciem wspólnoty interesów i położenia społ. określonej klasy społ.;

pojęcie „świadomość klasowa”występujące u wszystkich autorów, którzy zajmują się podziałem społeczeństwa na klasy; uznają, iż jest ono albo składnikiem definicji klasy społ., albo wskaźnikiem stopnia jej rozwoju; pierwsi uważają, że z klasą społ. mamy do czynienia wówczas, gdy istnieje świadomość klasowa; drudzy twierdzą, iż istnienie klasy jest faktem niezależnym od świadomości, ale stopniowo uzyskuje ona świadomość klasową (u K. Marksa przemiana „klasy w sobie” w  „klasę dla siebie”); w tym drugim, marksist. ujęciu, pojęcie świadomości klasowej nie odnosi się do empirycznej świadomości czł. danej klasy, lecz do ich świadomości potencjalnej, jaką mieliby, gdyby postrzegali adekwatnie swoje interesy i położenie w społeczeństwie (teorię taką rozwinął zwłaszcza G. Lukàcs); taka świadomość klasowa jest nie do osiągnięcia przez samych czł. klasy i musi być wniesiona z zewnątrz przez ideologów; takie rozumienie świadomości klasowej utrudniło jej empiryczne badania, było też podstawą arbitralnego przypisywania przez marksistów klasie robotniczej poglądów i uczuć, nie znanych większości jej czł.; pojęcie świadomości klasowej potencjalnej wykorzystywali historycy idei do określania klasowego charakteru różnych koncepcji.