podlaskie, województwo
 
Encyklopedia PWN
podlaskie, województwo,
woj. w północno-wschodniej Polsce;
graniczy z Litwą (na północnym wschodzie), Białorusią (na wschodzie), z woj. mazow. i warmińsko-mazurskim (na zachodzie) oraz na krótkim południowym odcinku z woj. lubel.; utworzone 1999 z woj.: białostockiego, łomż. (bez kilku gmin południowo-zachodnich) i wschodnią części suwal.; pow. 20 180 km2 (6. miejsce w kraju); 1,2 mln mieszk. (2019); stol. — Białystok, inne większe m.: Suwałki, Łomża, Augustów, Bielsk Podlaski; dzieli się na 3 powiaty grodzkie, 14 ziemskich i 118 gmin.
Krajobraz urozmaicony, ukształtowany na północy podczas zlodowacenia Wisły (Pojezierza Wschodniobałtyckie), na pozostałym obszarze podczas zlodowaceń środkowopol. (Wysoczyzny Podlasko-Białoruskie i Niz. Północnomazowiecka). Najwyższe wzniesienia na północy — Rowejska Góra (298 m), gdzie dominuje krajobraz pagórkowaty pojezierny (pojezierza: Zachodniosuwalskie, Wschodniosuwalskie, Ełckie) oraz sandrowy pojezierny (Równina Augustowska); w środkowej i południowej części przeważają równiny peryglacjalne (wysoczyzny: Kolneńska, Białostocka, Wysokomazowiecka, Drohiczyńska, Wzgórza Sokólskie, Międzyrzecze Łomżyńskie, Równina Bielska), urozmaicone wcinającymi się w nie kotlinami (Biebrzańska) i dolinami rzek (Narwi, Bugu); na zachodzie leży skraj sandrowej Równiny Kurpiowskiej. Na powierzchni przeważają piaski, żwiry, gliny morenowe, a w dolinach i kotlinach rzek iły, piaski i torfy rzeczne. Klimat kształtuje się pod silnym wpływem mas powietrza kontynent.; średnia roczna temp. poniżej 7°C, na północnym wschodzie poniżej 6,5°C — jeden z chłodniejszych obszarów w kraju (zimy najchłodniejsze w Polsce, poza górami, o temp. poniżej –5,5°C); amplitudy temp. powyżej 23°C, większe niż przeciętne w kraju; opady wzrastają z 550 mm na południu do 700 na północy; długi okres zalegania pokrywy śnieżnej (ponad 3 mies.); okres wegetacyjny bardzo krótki 190–205 dni. Większość woj. jest odwadniana przez Biebrzę, Narew, na południu — Bug (dorzecze Wisły), północne i wschodnie fragmenty regionu — przez Szeszupę, Czarną Hańczę, Łososinę, Świsłocz (dorzecze Niemna); obydwa dorzecza połączone Kanałem Augustowskim; w północnej części wiele jezior, m.in. Wigry, Hańcza. Przeważają gleby płowe, bielicowe, rdzawe i bielice, na północy także gleby brunatne wyługowane, w Kotlinie Biebrzańskiej i dolinie Narwi — torfowe. Zachodnia i południowa część w.p. pozbawiona naturalnej szaty roślinnej; lasy, gł. sosnowe i mieszane z dużym udziałem świerka i jodły, zajmują 31,3% pow.; na wschodzie i północy duże kompleksy leśne — puszcze: Białowieska, Knyszyńska, Augustowska; w Kotlinie Biebrzańskiej i dolinie Narwi rozległe torfowiska niskie. Świat zwierzęcy bogaty i różnorodny, m.in. z ssaków — żubr, łoś, wśród ptaków — głuszec, łabędź, batalion. Region należy do najczystszych w Polsce; najniższa emisja (poza woj. warmińsko-mazurskim) zanieczyszczeń pyłowych (5,4 tys. t) i gazowych (23 tys. t). 32% pow. jest objęte ochroną prawną; 4 parki nar. (Białowieski, Biebrzański, Wigierski, Narwiański) i 4 krajobrazowe.
B. niska gęstość zaludnienia — 58 mieszk. na km2, największe zaludnienie (poza miastami) w zachodniej i środkowej części województwa podlaskiego; w Białymstoku i okolicach mieszka 1/4 ludności; niższy od średniej krajowej stopień urbanizacji — 60,8%, zerowy przyrost naturalny, ujemne saldo migracji (–1,5‰); najliczniejsze w Polsce skupisko ludności prawosł. (ok. 250 tys., w tym ok. 75 tys. Białorusinów), zamieszkującej gł. południowo-wschodnią część regionu (w niektórych gminach powyżej 50%); na północnym wschodzie, zwłaszcza w okolicach Puńska, mniejszość litew. (ok. 10 tys.), we wsiach, na obrzeżach Puszczy Knyszyńskiej, Tatarzy (ok. 1 tys.); dość niska aktywność ekon. ludności (ok. 60 firm na 1000 mieszk.); prawie połowa ludności pracuje w rolnictwie, ok. 13% w przemyśle; bezrobocie 15,2%. Województwo roln.-przem., ze znaczącym udziałem handlu, zwłaszcza przygranicznego z Litwą i Białorusią (targowiska w Białymstoku), zahamowanego 1998 wskutek wprowadzenia przepisów wizowych i kryzysu w Rosji; nieliczne inwestycje zagr., największa, ponad 100 mln dol. USA, British-American Tobacco Industries Plc (Augustów). Wśród bogactw miner. wyróżniają się: bogate (szacowane na 1 mld ton) nie eksploatowane złoża magnetytu tytano- i wanadonośnego na północ od Suwałk (tzw. Zagłębie Suwalskie: Krzemionka, Udryń), pierwiastków promieniotwórczych na południe od Białegostoku (Rajsk) oraz ziem rzadkich (Tajno w Kotlinie Biebrzańskiej), kredy (Mielnik) i duże, eksploatowane złoża surowców budowlanych (żwiry, piaski, gliny).
Słabo rozwinięty przemysł, w większości sprywatyzowany; najlepiej rozwinięty jest przemysł spoż. (ponad 50% produkcji sprzedanej regionu), gł. mleczarski (1/3 krajowej produkcji serów, masła, mleka w proszku, 3/4 — pasteryzowanego mleka i śmietanki w kartonach), m.in. zakłady w Wysokiem Mazowieckiem, Grajewie, Zambrowie, Piątnicy, Kolnie, Suwałkach, Bielsku Podlaskim, oraz przetwórstwo mięsa (Białystok, Czyżew), zboża, tytoniu (Augustów), buraków cukrowych (Łapy), ziemniaków (Łomża), owoców i warzyw (m.in. Siemiatycze), produkcja wyrobów spirytusowych (Białystok), piwa (Białystok, Łomża), napojów (Bielsk Podlaski); ponadto przemysł elektromaszynowy (Białystok, Łapy, Czarna Białostocka, Bielsk Podlaski), włók. (Białystok, Łomża, Zambrów), drzewny, w tym tartaczny (Hajnówka, Augustów), stolarki budowlanych (Sokółka), płyt i sklejek (Grajewo), meblarski (Białystok, Suwałki, Łomża) oraz miner. (materiałów budowlanych, szklarski) i chem. (Białystok, Hajnówka); stocznie jachtowe (Augustów) i produkcja różnorodnego sprzętu wodnego (rowery, kajaki, łódki). Rolnictwo na ogół słabo rozwinięte, m.in. najgorsze w kraju warunki przyr. — słabe gleby, najkrótszy na nizinach okres wegetacyjny; użytki rolne zajmują 59,7 % pow., w tym grunty orne — 39%, łąki i pastwiska — 20,0% (najwięcej w kraju); wysoka przeciętna powierzchnia gospodarstwa indywidualnego — ok. 11 ha (średnio w Polsce 7,0 ha); uprawia się zboża (żyto, pszenica, owies) i ziemniaki (7% krajowych zbiorów); hoduje się bydło (najwyższa w kraju obsada bydła — na 100 ha użytków rolnych — ok. 60 sztuk), część gospodarstw wysoko wyspecjalizowana, gł. w produkcji mleka (zwłaszcza na obszarze dawnego woj. łomż., m.in. program w gminie Turośl, realizowany dzięki pomocy Holandii); obszary wiejskie słabo wyposażone w infrastrukturę; tereny przygraniczne szybko się wyludniają.
Sieć komunik., zwłaszcza kol., słabo rozwinięta; przez w.p. biegną szlaki (także tranzytowe) na Białoruś: kol. i drogowe z Warszawy do przejścia granicznego w Kuźnicy (przez Białystok), i na Litwę — drogowe z Warszawy przez Łomżę i Augustów do przejść w Budzisku i Ogrodnikach; mniejsze znaczenie żeglugi (m.in. Kanał Augustowski, port w Augustowie); najważniejsze węzły komunik.: Białystok, Łomża. Dość wysokie przyr. walory turyst. i rekreacyjne, część tzw. Zielonych Płuc Polski; do najatrakcyjniejszych regionów turyst.-krajoznawczych należą: puszcze Białowieska i Knyszyńska, Pojezierze Suwalskie, Kotlina Biebrzańska, dolina Narwi; na ogół słabe zagospodarowanie, m.in. niewielka baza noclegowa, wyjątek stanowi Pojezierze Suwalskie, skupiające ponad połowę miejsc noclegowych woj.; gł. ośr.: Augustów (uzdrowisko i ośr. sportów wodnych), Suwałki, Rajgród, Sejny; rozwija się agroturystyka; w Grabarce ośr. pielgrzymkowy prawosławnych; meczety w Bohonikach i Kruszynianach.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia