kość

kość,

rzem. artyst. jedno z najdawniej używanych tworzyw (od epoki kamienia), stosowane przez człowieka do wyrobu narzędzi oraz ozdób.

Oprócz kości zwierząt domowych, zębów mamutów i wielorybów, największe znaczenie zyskała kość słoniowa (zw. tak potocznie i w handlu) — twarda, trwała i łatwa do obróbki zębina ciosów słonia (niewłaściwie zw. kłami), kły morsa, hipopotama oraz siekacz narwala; kość słoniowa występuje w dwóch odmianach: miękkiej, nieprzejrzystej, barwy mlecznej oraz twardej, słabo przejrzystej, o odcieniu żółtawym, czerwonawym lub zielonawym; pod wpływem powietrza przybiera barwę żółtą; uzyskiwana z ciosów słoni jest kremowobiała z charakterystycznymi słojami. Od czasów paleolitu służyła do wyrobu przedmiotów artyst. występujących we wszystkich kulturach; wyroby z kości niekiedy barwiono, zdobiono rytymi ornamentami (kolorowanymi) oraz rzeźbiono. W Europie bujny rozwój rzeźby z kości słoniowej przypadł na okres średniowiecza (ołtarzyki, figurki, skrzyneczki, oprawy itp., zwłaszcza we Włoszech, Niemczech, Francji, Hiszpanii); w XVI i XVII w. kość słoniowa służyła do wyrobu rzeźb, płaskorzeźb, pucharów, kufli, szkatuł, a także do inkrustacji mebli; w XVIII w. wytwarzano z niej drobne przedmioty codziennego użytku: tabakierki, gałki do lasek, broszki. Sztuczna kość słoniowa, tzw. phytelephas, otrzymywana z celuloidu i galalitu, a także z nasion palmy, była stosowana w XIX i na pocz. XX w. do wyrobów przemysłu galanteryjnego.

Madonna z Dzieciątkiem i świętymi, bizantyńska rzeźba w kości słoniowej, X w., Waszyngton, Dumbarton Oaks Library and Collection

Hołd Trzech Króli, fragment okładki książki z kości słoniowej, VI w.