formy popełnienia przestępstwa

formy popełnienia przestępstwa,

sankcjonowane przez prawo karne stadia realizacji czynu zabronionego (tzw. formy stadialne) oraz sposoby współdziałania kilku osób w jego popełnieniu (tzw. formy zjawiskowe).

Kodeksy karne definiują poszczególne typy przestępstw w postaci tzw. sprawstwa pojedynczego wykonawczego, czyli poprzez hipotetyczny opis wypełnienia wszystkich elementów czynu przez pojedynczą osobę (np. kto zabija człowieka). Przestępstwo jest procesem, którego wcześniejsze etapy, poprzedzające dokonanie, mogą już być karane. W doktrynie prawa karnego używa się pojęcia „pochód przestępstwa”, na który składają się: zamiar, przygotowanie, usiłowanie i dokonanie.

W nowoż. prawie karnym, uznającym wyłącznie odpowiedzialność za czyn, a nie za myśli lub poglądy, zamiar nie jest karalny, gdyż polega on wyłącznie na nastawieniu psychicznym sprawcy. Odpowiedzialność za formy stadialne — przygotowanie i usiłowanie, jest różnie uregulowana w poszczególnych państwach. W pol. prawie karnym usiłowanie jest karalne zawsze, a sankcja jest identyczna, jak za dokonanie przestępstwa, natomiast przygotowanie jest karalne, gdy ustawa tak stanowi (np. przy przestępstwie fałszowania pieniędzy), a przewidziana kara jest niższa, niż za dokonanie. W niektórych ustawodawstwach (np. Francja, Niemcy) przygotowanie do popełnienia przestępstwa pozostaje fazą niekaralną, a usiłowanie jest karalne zawsze, jeśli popełniono zbrodnię, natomiast w przypadku występków — gdy ustawa tak stanowi. Przestępstwo może być zrealizowane przez jedną osobę, dwie lub więcej, a nawet całą grupę. W zależności od tego jaką rolę odgrywa współdziałający przy popełnieniu danego czynu wyróżnia się: sprawstwo, podżeganie i pomocnictwo. W pol. Kodeksie karnym wyodrębnia się 3 formy sprawstwa: jednosprawstwo, gdy działa jedna osoba; współsprawstwo, gdy kilka osób działa wspólnie i w porozumieniu, odgrywając przy popełnieniu przestępstwa równorzędne role; sprawstwo kierownicze, gdy ktoś kieruje wykonaniem czynu przez inną osobę lub wykorzystując jej uzależnienie od siebie, poleca wykonanie takiego czynu. Sprawcą kierowniczym nie jest jednak osoba, która np. wynajmuje kogoś do popełnienia przestępstwa, gdyż w takim wypadku brak stosunku zależności między stronami. Taka osoba może jedynie odpowiadać za podżeganie, czyli nakłanianie innej osoby do popełnienia czynu zabronionego. Podżeganie i pomocnictwo stanowią samodzielne f.p.p.; odpowiedzialność podżegacza i pomocnika jest niezależna od odpowiedzialności lub jej braku sprawcy głównego, a sąd wymierza im karę przewidzianą za sprawstwo. Jedynie w przypadku, gdy czynu nawet nie usiłowano popełnić, sąd może podżegaczowi i pomocnikowi nadzwyczajnie złagodzić karę, a nawet odstąpić od jej wymierzenia. Odmienna regulacja występuje w kodeksach (np. Francja, Niemcy), które przyjęły teorię akcesoryjnej odpowiedzialności podżegacza i pomocnika; uzależniły ją od odpowiedzialności sprawcy głównego. W przypadku, gdy sprawca główny nie odpowiada karnie, podżegacz i pomocnik również nie odpowiadają, natomiast, gdy podlega on odpowiedzialności karnej, to grożąca współdziałającym sankcja jest identyczna z karą, która grozi sprawcy głównemu. Samodzielnym typem przestępstwa, a nie f.p.p., jest działalność w grupie lub związku mających na celu popełnianie przestępstw.