Nowogródek, białorus. Nawahrudak, Navahrudak, ros. Nowogrudok, Novogrudok,
m. na Białorusi, w obwodzie grodzieńskim, na Wysoczyźnie Nowogródzkiej.
Nowogródek
Encyklopedia PWN
przemysł spoż., lekki (odzieżowy); dom-muzeum A. Mickiewicza (wzniesiony 1988 na miejscu dworu rodziny Mickiewiczów).
Historia. Założony prawdopodobnie 1116; wzmiankowany w poł. XII w.; stol. udzielnego księstwa ruskiego, od XIII w. — litew.; miejsce 1251 chrztu, a 1253 koronacji Mendoga; 1444 prawa miejskie, od 1507 stol. województwa i starostwo grodowe; od 1581 siedziba Trybunału Litew. (na przemian z Mińskiem); od XV w. liczne skupisko Żydów; od 1795 w zaborze ros.; stol. powiatu; w XIX w. znany ośr. chasydzki skupiony wokół Chaima Halberstata i jego potomków (1939 ok. 10 tys. Żydów); 1919–39 w Polsce, miasto wojew.; IX 1939–41 pod okupacją sowiecką, deportacje ludności (gł. Polaków) w głąb ZSRR; 1941–44 pod okupacją niem.; 1941–42 getto (więźniów wywieziono do ośr. zagłady w Bełżcu); 1941–43 dwa obozy pracy przymusowej dla Żydów. 1945–91 w Białorus. SRR.
Zabytki. Pozostałości zamku książęcego (XIV–XVI w.) — 2 baszty i ślady fos; w pobliżu zamku kopiec (usypany 1924–31) ku czci A. Mickiewicza; kościoły: parafialny (XV, 1. poł. XVII w., pamiątki związane z Mickiewiczem), Dominikanów (XVII, XVIII w., odrestaurowany), Dominikanek (XVII w., nie zachowany), Franciszkanów (XVIII w., nie zachowany); cerkiew greckokatol. z klasztorem Bazylianów (pocz. XVI w.) i synagoga (XVIII w.); kamienice (XVIII, XIX w.).
