Budapeszt, Budapest,
stolica Węgier, położona w środkowej części kraju, nad Dunajem, w miejscu, gdzie rzeka przecina Średniogórze Węgierskie i wypływa na Wielką Niz. Węgierską.
Budapeszt
Encyklopedia PWN
Miasto wydzielone; ośrodek administracyjny komitatu Peszt; gł. ośr. gosp., polit., nauk.-kult. i handl.-usługowy Węgier; wielki ośr. przem. skupiający ok. 20% ludności zatrudnionej w przemyśle krajowym. Rozwinięty przemysł maszyn. (obrabiarki, maszyny roln. i górnicze, silniki), środków transportu (tabor kol., autobusy Ikarus, statki, ciągniki), elektrotechniczny i elektronicznego (radioodbiorniki, telewizory, transformatory, aparatura telefoniczna), precyzyjny, opt., gumowy, chem. (zwłaszcza farm.), metalurgiczny (stalownia i walcownia żelaza i aluminium), włók., odzieżowy, skórz., papierniczy, poligraficzny, spoż.; wielki węzeł komunikacji kol., drogowej, wodnej (zespół portowy na wyspie Czepel) i lotn. (Ferihegy) o znaczeniu międzynar.; siedziba Węg. Akad. Nauk, licznych szkół wyższych (m.in. uniw. zał. 1635, politechniki, akademia med.), inst. nauk.-badawczych, placówek kult. (muzea, m.in. Muzeum Sztuk Pięknych, filharmonia, teatry, opera, operetka). Budapeszt należy do najpiękniejszych miast Europy; starsza część miasta — Buda, leży na pr., wysokim brzegu Dunaju (Góra Gellerta 235 m, Jánoshegy 529 m, Góra Zamkowa 168 m); charakteryzują ją wąskie, spadziste ulice; na l., płaskim, brzegu leży Peszt o promienistym układzie ulic związanych półkolistymi arteriami. Obie części miasta łączy 6 mostów drogowych i 2 kol.; atrakcją Budapesztu są liczne tereny zielone i wypoczynkowe — najbardziej uczęszczane: Wyspa Małgorzaty na Dunaju, z zespołem krytych i otwartych basenów, alpinarium, obiektami rozrywkowymi, oraz Park Miejski (Városliget). Na terenie Budapesztu znajduje się ponad 120 gorących źródeł miner. wykorzystywanych w kilkunastu budapeszteńskich kąpieliskach leczn.; podstawą komunikacji miejskiej są autobusy, tramwaje oraz najstarsze na kontynencie eur. metro (pierwsza linia dł. 3,8 km zbud. 1896).
Historia. Budapeszt powstał z 2 oddzielnych miast: Budy i Pesztu; na miejscu starej Budy w starożytności rzym. Aquincum; w poł. XIV w. Buda, rezydencja król., stała się ośr. stołecznym, natomiast Peszt — miastem handl.-rzemieślniczym; oba miasta 1541–1686 pod władzą tur., od pocz. XVIII w. — pod panowaniem Habsburgów; 1872 Budę i Peszt połączono w jedno miasto; 1848–49 i 1918–19 ośr. ruchu rewolucyjnego; od 1867 stol. Królestwa Węgierskiego; w II wojnie świat. duże zniszczenia; gł. ośr. rewolucji węg. 1956.
Zabytki. Zamek król. (XIII w., przebudowy XVIII i XIX w.), got. kościół Św. Macieja (przebudowa XIX w.), tur. łaźnia (XVI w.), barok. pałace i kościoły z XVIII w.: Paulinów (uniwersytecki), Św. Anny, Elżbietanek; eklektyczne gmachy z XIX w., m.in. parlament, Muzeum Nar., Akad. Sztuk Pięknych, opera; zabytki B. zostały wpisane na Listę Świat. Dziedzictwa Kult. i Przyr. UNESCO.
