Bosch Hieronymus (Jheronimus)
 
Encyklopedia PWN
Bosch
[bos]
Hieronymus (Jheronimus) Wymowa, właśc. H. van Aken, ur. ok. 1450, ‘s-Hertogenbosch, zm. przed 9 VIII 1516, tamże,
niderlandzki malarz i rysownik, autor Ogrodu rozkoszy.
Kalendarium
Urodził się ok. 1450 w ‘s-Hertogenbosch. Jego rodzina pochodziła prawdopodobnie z Akwizgranu (Aken); uczył się u ojca, Anthonisa van Aken. Od 1486 należał do Bractwa NMP przy kościele Św. Jana, dla którego wykonał wiele dzieł.
Spuścizna mistrza
Zachowało się 25 obrazów i 14 rysunków Boscha. Chronologia jego prac nie jest pewna; przyjmuje się, że 1470–90 powstały m.in. Adoracja Dzieciątka (muzeum w Filadelfii), Niesienie krzyża (Kunsthistorisches Museum, Wiedeń), Ecce Homo (Städelsches Kunstinstitut, Frankfurt n. Menem), Siedem grzechów głównych (Muzeum Prado, Madryt); z okresu 1490–1500 pochodzą 3 tablice, pierwotnie zapewne stanowiące całość: Śmierć bogacza (National Gallery of Art, Waszyngton), Statek głupców (Luwr, Paryż), Alegoria Obżarstwa i Rozpusty (Yale) oraz tryptyki Sąd Ostateczny (Akademie der bildenden Künste, Wiedeń) i Wóz z sianem (Muzeum Prado, Madryt); 1500–16 powstały tryptyki Ogród rozkoszy (Muzeum Prado, Madryt), Kuszenie św. Antoniego (Museu National de Arte Antiga, Lizbona), Adoracja Dzieciątka (Muzeum Prado, Madryt) oraz obrazy Św. Jan Chrzciciel na pustyni (Museo Lazaro Galdiano, Madryt), Niesienie krzyża (Musée des Beaux-Arts, Gandawa) i in. Artysta zmarł przed 9 VIII 1516 w ‘s-Hertogenbosch.
Styl Boscha cechuje precyzja w modelowaniu kształtów i wyrafinowana kolorystyka; artysta w tłach umieszczał zazwyczaj rozbudowany, przestrzenny pejzaż. Realistyczny sposób malowania ludzi i przedmiotów, przejęty z tradycji flamandzkiego malarstwa XV w. (m.in. R. van der Weydena, H. van der Goesa), zderza się w jego twórczości z fantastycznym, groteskowym zestawianiem lub deformowaniem przedmiotów i figur.
Kontrowersyjne treści obrazów
Obrazy Boscha, wypełnione tłumem stworów, demonów, nierealnych zwierząt i ptaków oraz dziwacznymi roślinami i przedmiotami, były rozmaicie interpretowane: jako wykład tajemnych nauk alchemicznych i astrologicznych, jako wyraz domniemanej choroby umysłowej autora, jako dowód rzekomej przynależności do heretyckiej sekty adamitów (Braci Wolnego Ducha), którym zarzucano propagowanie wolnej miłości cielesnej jako drogi ku zbawieniu. Przeczy temu przynależność Boscha do religijnego Bractwa NMP. Większość dzieł artysty zawiera wyraźne pouczenie moralizatorskie: potępienie grzechów i wezwanie do cnoty (Siedem grzechów głównych, Wycięcie kamienia głupoty, Statek głupców, Śmierć bogacza, tzw. Wędrowiec — zapewne Syn marnotrawny) lub wizję apokaliptycznego upadku ludzkości, trawionej przez wrodzoną skłonność do występku (Wóz z sianem, Ogród rozkoszy ziemskich i niebiańskich, Sąd Ostateczny); częste są też przedstawienia świętych pustelników i pokutników, ilustrujące ideę naśladowania Chrystusa przez oparcie się pokusom szatana (Tryptyk św. Antoniego, obrazy: Św. Jan Chrzciciel, Św. Antoni). W tych kategoriach — indywidualistycznej, lecz zgodnej z nauką Kościoła pobożności i moralistyki, i w kontekście powszechnego ok. 1500 poczucia końca świata — jest obecnie interpretowany dorobek Boscha. Jego twórczość silnie oddziałała na malarstwo niderlandzkie XVI w. (m.in. na P. Bruegla st.).
zgłoś uwagę
Ilustracje
Bosch Hieronymus, Św. Jan Chrzciciel na pustyni, Madryt, Museo Lazaro Galdianofot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Bosch Hieronymus, Wóz z sianemt , fragment, 1490–1500 — Museo del Prado, Madrytfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Bosch Hieronymus, Pokłon Trzech Króli (Ołtarz Epifanii), ok. 1510–16 — Museo del Prado, Madrytfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Bosch Hieronymus, Ecce Homo — Stadelsches Kunstinstitut, Frankfurt nad Menemfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Bosch Hieronymus, Ogród rozkoszy ziemskich i niebiańskich, 1503–1504 — Museo del Prado, Madrytfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Bosch Hieronymus, Droga sprawiedliwych do Raju — Pałac Dożów, Wenecjafot. A. Pieńkos/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Bosch Hieronymus, Ukrzyżowanie św. Julii, 1500–04 — Pałac Dożów, Wenecjafot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia