Amazonka

Amazonka, hiszp. Río Amazonas, portug. Rio Amazonas,

rzeka w Ameryce Południowej, w Brazylii i Peru, największa pod względem powierzchni dorzecza i zasobności w wodę na Ziemi.

Położenie w państwie: Brazylia, Peru

Ujście: uchodzi do akwenu: Atlantycki, Ocean (liczne ramiona, gł. Canal do Norte, Canal do Sul, Para, tworzą rozległą deltę )

Długość: 6 400 km (z Marańón; z Ukajali wg danych brazyl. 7040 km, wg danych peruw. 7025 km)

Powierzchnia dorzecza: 7,2 mln km²

Przepływ średni: 200 000 m³/s (przy ujściu)

Główne rzeki zasilające: Juruá, Purus, Madeira, Tapajós, Xingu, Tocantins, Napo, Putumayo, Japurá, Negro, Jari, Trombetas, Paru

Główne miejscowości: Manaus, Óbidos, Santarém, Belém, Iquitos, Pucallpa

Długość Amazonki jest sporna, za jej źródłowy dopływ przyjmuje się rzekę Marañón lub częściej Ukajali; ich długość mierzona wraz z licznymi meandrami w czasie niskich stanów wód jest znacznie dłuższa, niż przy stanach wysokich, kiedy rzeki zalewają całe doliny i nie tworzą zakoli; z rzeką Marañón długość Amazonki wynosi 6400 km, natomiast z rzeką Ukajali, wg danych brazylijskich — 7040 km, wg danych peruwiańskich — 7025 km, w tym przypadku staje się ona najdłuższą rzeką na świecie — przed Nilem; powierzchnia dorzecza 7,2 mln km²; wypływa z Andów Środkowych; w górnym biegu płynie ku północnemu zachodowi w głębokiej, śródgórskiej dolinie, równolegle do pasm górskich, tworząc liczne wodospady; serią głębokich przełomów (pongos) przebija się ku północnemu wschodowi i wschodowi, wypływa na Nizinę Amazonki, nachyloną lekko ku Oceanowi Atlantyckiemu. Amazonka płynie między równikiem a 5°S (na odcinku od granicy brazylijskiej do ujścia Negro nazywana Solimões); szerokość Amazonki wraz z aluwialnymi wyspami między łożyskiem głównym i bocznymi ramionami — do 20 km w środkowym biegu i do 150 km w pobliżu ujścia; głębokość w środkowym biegu — do około 70 m. Uchodzi do Oceanu Atlantyckiego licznymi ramionami (głównie Canal do Norte, Canal do Sul, Pará); w delcie Amazonki (powierzchnia około 100 tysięcy km²) liczne wyspy — największa Marajó (powierzchnia około 48 tysięcy km²). Na całej długości Amazonki otrzymuje liczne dopływy (w tym kilkanaście o długości ponad 1500 km); główne dopływy: Juruá, Purus, Madeira, Tapajós, Xingu, Tocantins (prawe), Putumayo, Japurá, Negro, Trombetas, Paru, Jari (lewe). Amazonkę cechuje utrzymywanie się wysokiego stanu wód przez cały rok, związane z różnicą pór deszczowych między dorzeczami prawych (od października do kwietnia) i lewych (od marca do września) dopływów; wylewa 2 razy w roku; najwyższy stan wód w maju–czerwcu (deszcze w dolinie samej Amazonki); średni roczny przepływ przy ujściu 200 000 m³/s (maksymalny około 300 000 m³/s); Amazonka wlewa do Oceanu Atlantyckiego średnio rocznie około 7 tysięcy km³ wody, powodując wysłodzenie wody morskiej na oceanie w odległości około 700 km od ujścia. Amazonki stanowi bardzo ważną drogę wodną, żeglowna na długości około 4,5 tysiąca km; do Iquitos w Peru (4,2 tysiąca km od Oceanu Atlantyckiego) dostępna dla statków morskich; główne miasta nad Amazonką: Iquitos, Manaus, Óbidos, Santarém i (nad Pará) Belém. Ujście Amazonki odkrył 1500 V. Pinzón, jej bieg od Napo do ujścia — 1541–42 F. de Orellana.

Świat zwierzęcy. Żyją tu m.in. spośród ssaków: kapibara, manat, delfin inia; z gadów: żółw skórzasty, krokodyl, aligator, kajman; bogata fauna ryb (około 2 tysiące gatunków): największa ryba słodkowodna — arapaima, ryba dwudyszna prapłaziec, węgorz elektryczny, pirania, pielęgnice, bystrzyki, gupiki, skalary.

Manaus, port nad Amazonką (Brazylia)

Amazonka na odcinku powyżej miasta Manaus (Brazylia)

Amazonka, ujście, zdjęcie satelitarne