witalizm
 
Encyklopedia PWN
witalizm
[łac.],
koncepcja filoz. zakładająca istnienie w organizmach żywych niematerialnej, swoistej „siły życiowej” (vis vitalis), która kieruje procesami życiowymi i decyduje o ich przebiegu.
W. jest odmianą stanowiska teleologicznego (teleologia); jego zaczątków można się dopatrywać w koncepcji entelechii Arystotelesa. Poglądy witalistyczne panowały powszechnie w średniowieczu. W naukach nowoż. witalistą był np. Paracelsus, a następnie J.B. Helmont, G.B. Brocchi. Szczególnie silny był w. propagowany w końcu XVII i w XVIII w., na tle sporu jego zwolenników z mechanistami (mechanicyzm), wywodzącymi się ze szkoły kartezjańskiej (m.in. G.A. Borelli) i tłumaczącymi fakty, gł. z zakresu fizjologii, czynnikami fiz. i chem.; do witalistów tego okresu zalicza się np. A. Hallera. Ponowne nasilenie w., w postaci tzw. neowitalizmu, przypadło na koniec XIX w.; w filozofii przejawiał się on w koncepcjach H. Bergsona (élan vital), w biologii — w interpretacji rozwoju zarodkowego podanej przez H. Driescha (potencje prospektywne) oraz w teorii ewolucji głoszonej przez psycholamarkistów, zwalczających mechanolamarkizm. Koncepcje witalistyczne są zasadniczo przeciwstawne materialistycznemu programowi przyczynowego wyjaśniania zjawisk biol. procesami fizykochemicznymi. W XIX w., dzięki teorii Ch.R. Darwina, ukierunkowane procesy biol. znalazły najogólniejsze wyjaśnienie przyczynowe jako rezultat przystosowania się organizmu do środowiska. Wykrycie zjawisk jakoby celowych, np. regeneracji, stało się w XX w. okazją do odrodzenia się koncepcji witalistycznych.
Wykrycie mechanizmu układów homeostatycznych (homeostaza) opartych na ujemnych sprzężeniach zwrotnych i rozwój bioniki stworzyły punkt wyjścia dla nauk. wyjaśnienia zjawisk ekwifinalnych w kategoriach fizykochemicznych i przyczynowych oraz spowodowały odrzucenie wyjaśnień witalistycznych jako nieadekwatnych naukowo i metodologicznie.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia