trawienie

trawienie,

fizjol. zespół procesów fiz. i chem. prowadzących do rozdrobnienia, a następnie do rozłożenia pokarmu pod wpływem enzymów na proste związki chemiczne, które stanowią materiał energ. i budulcowy komórek organizmu;

u pierwotniaków i gąbek trawienie odbywa się wewnątrzkomórkowo w tzw. wodniczkach pokarmowych, a u niektórych zwierząt (parzydełkowce, żebropławy, wirki) wstępny etap trawienia przebiega pozakomórkowo, w świetle jamy układu pokarmowego, końcowy w wodniczkach komórek endodermy; u większości zwierząt wyłącznie pozakomórkowo w układzie pokarmowym dzięki enzymom powodującym rozkład gł. składników pokarmowych: węglowodanów, białek i tłuszczów. Proces trawienia jest związany z wstępnym mech. rozdrobnieniem pokarmu dzięki żuciu lub przeżuwaniu i zależy od sposobu odżywiania się: u mięsożernych przeważają enzymy rozkładające białko, u roślinożernych — trawiące węglowodany. Enzymy są gł. składnikiem soków trawiennych wydzielanych przez wyspecjalizowane gruczoły przewodu pokarmowego bądź są wytwarzane przez obecne w przewodzie pokarmowym bakterie, a u przeżuwaczy również pierwotniaki. Enzymy bakteryjne umożliwiają zwierzętom roślinożernym wykorzystanie celulozy, opornej na działanie soków trawiennych, a ponadto syntetyzują pewne ilości niektórych witamin, np. u człowieka jest to gł. źródło wit. K, której ilości zawarte w pokarmach nie są wystarczające do zaspokojenia potrzeb organizmu. U człowieka i innych ssaków z żołądkiem jednokomorowym trawienie polega na rozkładzie składników pokarmu i rozpoczyna się w jamie ustnej od rozkładu skrobi pod wpływem zawartej w ślinie amylazy. W dalszym etapie, zachodzącym w żołądku, białka ulegają rozpadowi na polipeptydy i w pewnym stopniu na aminokwasy pod wpływem trypsyny — składnika kwaśnego soku żołądkowego. Nadtrawiony pokarm przechodzi stąd do dwunastnicy, początkowego odcinka jelita cienkiego, gdzie polipeptydy są dalej rozkładane przez trypsynę i chymotrypsynę, a tłuszcze przez lipazę — enzym obecny w dopływającej do dwunastnicy wydzielinie trzustki. Trawienie tłuszczów jest możliwe po ich uprzednim zemulgowaniu przez wydzielinę wątroby — żółć. Końcowy etap trawienia odbywa się dzięki: enzymom soku jelitowego, m.in. aminopeptydazom i dipeptydazom rozkładającym związki białkowe, sacharazie, maltazie i laktazie działającym na węglowodany i lipazie rozkładającej tłuszcze. Końcowymi produktami trawienia są proste węglowodany (gł. galaktoza, glukoza i fruktoza), di-, tripeptydy i aminokwasy (pochodzące z rozpadu białek) oraz glicerol i kwasy tłuszczowe jako produkty rozpadu tłuszczów. Inaczej jest u przeżuwaczy, u których trawienie polega gł. na fermentacji składników pokarmowych; końcowymi produktami rozkładu pokarmu są tu kwasy tłuszczowe, także octowy i propionowy, stanowiące podstawowe źródło energii dla organizmu; źródłem białka jest dla nich gł. trawienie symbiotycznych bakterii i pierwotniaków.