syndykalizm
 
Encyklopedia PWN
syndykalizm
[fr.],
wywodzący się od P.J. Proudhona kierunek teoretyczny w ruchu robotniczym oraz związany z nim ruch społeczny, cieszący się znaczną popularnością w zachodniej Europie w pierwszych dekadach XX w.
Syndykalizm zakładał prymat celów ekonomicznych nad politycznymi w walce proletariatu o swoje prawa; upatrywał w związkach zawodowych (fr. syndicats), a nie w partiach politycznych, zasadnicze narzędzie tej walki (prowadzonej głównie poprzez ruch strajkowy). Od chwili wyłonienia się tendencji syndykalistycznej wśród francuskich i belgijskich związkowców w końcu lat 60. XIX w. wyróżnić w niej można 2 zasadnicze nurty: reformistyczny i rewolucyjny. Syndykalizm reformistyczny, nie kwestionując bynajmniej kapitalistycznej organizacji społeczeństwa, stawiał sobie ograniczone cele zapewnienia zrzeszonym w związkach członkom lepszej pozycji w społeczeństwie i lepszych warunków bytowych; uznawał odrębność organizacyjną poszczególnych grup zawodowych, natomiast gdy chodziło o formy i taktykę działania w rozwiniętych krajach kapitalistycznych, przechodził stopniowo (pod wpływem doświadczeń historycznych) od żywiołowych strajków do działań negocjacyjnych, prowadzących do podpisywania umów zbiorowych. Nurt rewolucyjny, którego teoretyczne podstawy stworzył G. Sorel, dążył natomiast do zasadniczej zmiany systemu społecznego, przypisując związkom główną rolę w mobilizacji mas (akcja bezpośrednia), w samym akcie obalenia kapitalizmu (strajk generalny przeradzający się w rewolucję), jak również w nowym, porewolucyjnym systemie gospodarczym i administracyjnym; w aspekcie organizacyjnym stawiał na solidarność mas pracujących, tworząc na szczeblu lokalnym ciała grupujące przedstawicieli różnych grup zawodowych. Na powstanie tego nurtu duży wpływ miały koncepcje anarchizmu.
Oba nurty krytykowały demokrację parlamentarną. W ich działalności zaznaczały się silnie antyinteligenckie uprzedzenia. Syndykalizm francuski znalazł najpełniejszy wyraz w programie powstałej 1895 Powszechnej Konfederacji Pracy (CGT); zasady syndykalizmu precyzowała tzw. karta z Amiens (1906), sformułowana w szczytowym okresie sukcesów nurtu rewolucyjnego. Podobną radykalizację przeżywał w tym okresie ruch związkowy w Hiszpanii i we Włoszech. O ile jednak znaczna część aktywistów Unione Sindicale Italiana (USI) udzieliła w latach 20. XX w. poparcia B. Mussoliniemu i stworzonemu przez faszyzm modelowi państwa korporacyjnego, związkowcy hiszpańscy (UGT) pozostali wierni lewicy. Reformistyczny syndykalizm odgrywał istotną rolę w ruchu związkowym Belgii i Wielkiej Brytanii. W Belgii był tradycyjnie związany z socjalistami, natomiast rozwijające się samodzielnie od połowy XIX w. angielskie związki zawodowe (tzw. trade-uniony) były powiązane do końca stulecia z Partią Liberalną. Pojawienie się w Wielkiej Brytanii w końcu lat 80. XIX w. tzw. nowego unionizmu doprowadziło jednak do utworzenia Partii Pracy (Labour Party), w której wpływy trade-unionów są tradycyjnie bardzo silne. Znaczną rolę polityczną odgrywali również syndykaliści w niektórych krajach Ameryki Łacińskiej (Argentyna, Meksyk) oraz w Rosji (do 1921); działający w Polsce w latach II wojny światowej Związek Syndykalistów Polskich nie miał szerszego zaplecza.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia