reforma teatru, zw. wielką reformą,
wielofazowy zespół zjawisk obejmujący działania artystyczne i postulaty teoretyczne w teatrze europejskim przełomu XIX i XX w., które wprowadziły nowe rozumienie teatru (jako sztuki autonomicznej, o swoistych środkach artystycznych) i roli reżysera-inscenizatora (jako głównego twórcy przedstawienia, panującego nad tekstem, grą aktorów, plastyką, muzyką).
reforma teatru
Encyklopedia PWN
Zamknięcie widowiska na scenie pudełkowej, zestawienie żywego aktora z iluzjonistyczną dekoracją mal., tradycyjny sposób posługiwania się oświetleniem — właściwe dla teatru XIX w. — doprowadziły do skostnienia środków teatr. wyrazu, a rozwój inscenizacji, w myśl postulatów naturalizmu, do podporządkowania teatru literaturze i wyczerpania możliwości artyst. teatru iluzjonistycznego. Reformę teatru zapoczątkowały doświadczenia Meiningeńczyków i Théâtre Libre A. Antoine’a, a właściwe jej uzasadnienie dali m.in. E.G. Craig (artysta teatru jako znawca wszechrzemiosł teatr., autonomiczność teatru), A. Appia (ukazanie możliwości nowoczesnego oświetlenia, studia nad plastyką gestu), G. Fuchs (rytm przedstawienia jako podstawa jego konstrukcji, umowność sztuki teatr.). Reforma teatru zainicjowała poszukiwania nowej struktury budynku teatr.; w sztuce aktorskiej zaczęto niekiedy nawiązywać do tradycji scen o ustalonych konwencjach gry (teatr staroż., średniow., scena elżbietańska, commedia dell’arte, teatry Wschodu); poszukiwania nowego kształtu i barwy dekoracji związały teatr z nowymi kierunkami w plastyce. Reforma teatru wywarła wpływ na wszystkich wybitnych twórców XX w. (m.in. A. Tairowa, J. Wachtangowa, W. Meyerholda, M. Reinhardta oraz twórców Kartelu Czterech). W Polsce pierwszym wielkim reformatorem teatru był S. Wyspiański, a twórcą zreformowanego teatru L. Schiller.
