neuroprzekaźniki

neuroprzekaźniki, neurotransmitery, neuromediatory, substancje przekaźnikowe,

substancje przekazujące sygnały w układzie nerwowym;

w układzie nerwowym ssaków informacje są przenoszone przy udziale związków chemicznych wydzielanych przez komórki nerwowe (neuron); proces ten nosi nazwę neuroprzekaźnictwa (przekaźnictwo synaptyczne) i jego istotą jest przetwarzanie impulsu elektr. przewodzonego wzdłuż włókna osiowego (akson) na sygnał chem., który pobudza lub hamuje czynność kolejnego neuronu lub komórki efektorowej (mięśniowej lub gruczołowej); liczba poznawanych neuroprzekaźników wciąż rośnie; obecnie jest opisanych kilkadziesiąt neuroprzekaźników, wśród nich są aminy (np. acetylocholina, noradrenalina, adrenalina, dopamina, histamina), aminokwasy (m.in. kwasy: glutaminowy, γ-aminomasłowy, asparaginowy), nukleozydy (adenozyna), związki peptydowe (np. adrenokortykotropina, angiotensyna II, bombezyna, β-endorfina, bradykinina, cholecystokinina, dynorfina, gastryna, enkefaliny, neuropeptyd Y, oksytocyna, somatostatyna), a nawet cząsteczki gazowe (przez niektórych do neuroprzekaźników jest zaliczany tlenek azotu). Niektóre neuroprzekaźniki, zwłaszcza wielkocząsteczkowe o budowie peptydowej, są syntetyzowane w ciałach komórek nerwowych lub powstają z większych cząsteczek prekursorów (np. peptydy opioidowe), mniejsze, np. aminy, są syntetyzowane gł. w regionie zakończeń aksonów i magazynowane w pęcherzykach synaptycznych; enzymy związane z syntezą, a także katabolizmem neuroprzekaźników są syntetyzowane w ciałach komórek neuronów i transportowane wraz z syntetyzowanymi neuroprzekaźnikami wzdłuż włókien osiowych do ich zakończeń, gdzie neuroprzekaźniki są gromadzone; sygnał elektr. w aksonie uwalnia neuroprzekaźniki z pęcherzyków synaptycznych (w procesie egzocytozy) do szczeliny synaptycznej (synapsa), gdzie następnie działają na receptory postsynaptyczne (tj. znajdujące się w błonie kolejnego neuronu lub komórki efektorowej) lub autoreceptory (występują w błonie presynaptycznej neuronu, z którego neuroprzekaźnik jest uwalniany).