lawa
 
Encyklopedia PWN
lawa
[wł.],
magma wydobywająca się na powierzchnię Ziemi podczas erupcji wulkanicznych, silnie odgazowana, przemieszczająca się ruchem laminarnym lub rozpylana w postaci fontanny;
po zestaleniu tworzy skały wylewne (zw. też wulkanicznymi lub lawą) albo piroklastyczne, jeśli podczas wznoszenia się została rozdrobniona pod wpływem wybuchu uwalnianych z niej gazów. Składa się ze stopu zestalającego się w szkliwo oraz z zawieszonych w nim kryształów, które powstały w wyniku wcześniejszej krystalizacji z tego stopu lub stanowią relikty skał, z kórych się wytopiła magma. Ze względu na skład rozróżnia się: l. kwaśne (powyżej 66% SiO2), l. obojętne (53–66% SiO2) i l. zasadowe (poniżej 53% SiO2). Temperatura wylewu l. wynosi od 700°C (l. kwaśne) do 1300°C (l. zasadowe) i zależy od składu l. oraz od zawartości w niej gazów, podobnie jak lepkość, która decyduje o typie erupcji. L. kwaśne mają dużą lepkość, są mało ruchliwe, tworzą krótkie potoki i kopuły lawowe lub pokrywy materiałów piroklastycznych; l. zasadowe mają małą lepkość, są ruchliwe, rozlewają się szeroko i daleko od wulkanu (do kilkudziesięciu km), tworząc strumienie lub pokrywy lawowe, zajmujące niekiedy obszary o pow. setek km2 (np. w Patagonii, na Islandii). Prędkość płynięcia l. zależy od jej lepkości, nachylenia terenu i ilości l.; przeważnie wynosi kilka km/h, największą — 40 km/h stwierdzono podczas erupcji wulkanu Mauna Loa (Hawaje).
Zależnie od form, jakie przybiera l. po ochłodzeniu, rozróżnia się następujące jej rodzaje: l. blokowa (l., na której powierzchni po zestaleniu tworzy się gładka, gruba skorupa, spękana na wieloboczne bloki), l. szlakowo-blokowa, (l. pokrywająca się podczas stygnięcia szorstką, żużlowatą skorupą, która podczas ruchu l. kruszy się i łamie na bloki), l. trzewiowa (l. o pomarszczonej i sfałdowanej wskutek ruchu powierzchni, występuje w formach podobnych do splotów liny), l. poduszkowa, zw. także l. puklistą (l. pochodząca z erupcji podwodnych, rozpadająca się w wyniku szybkiego chłodzenia na kuliste, elipsoidalne, bochenkowe formy o koncentrycznej budowie, które mają gąbczastą i szklistą skorupę).
zgłoś uwagę
Ilustracje
Craters of the Moon, Park Narodowy (Idaho, Stany Zjednoczone)fot. A. Guranowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia