karman

karman

[sanskr., ‘akt’, ‘działanie’],

w myśli indyjskiej bezwarunkowe prawo moralne wiążące działania człowieka ze skutkami w przyszłości;

karman to także sam czyn nacechowany etycznie lub potencjalnie nagromadzone skutki wcześniejszych działań; realizując zalecenia moralne i normę (dharma) jednostka gromadzi zasługi moralne niosące szczęście doczesne i pomyślność po śmierci, sprzeniewierzając się im, popełnia przewinę; zazwyczaj uznaje się, że skutki moralne pociągają czyn dokonany umysłem, mową lub ciałem; wg. np. njaji, wajśesziki, mimansy wypadkową dobrych i nagannych uczynków człowieka jest tzw. niewidzialna zasada (adryszta), determinująca przyszłe losy jego i świata; nikt i nic nie może uwolnić jednostki od poniesienia odpowiedzialności za własne uczynki; idea karmana nieznana była wczesnej ludności aryjskiej i metafizyce wedyjskiej; pojawiła się dopiero ok. VIII–VII w. p.n.e.; jest uznawana przez większość nurtów rel. i filoz. w Indiach; wiara w karman pociąga uznanie reinkarnacji, ale nie musi zakładać istnienia duszy; w dźinizmie karman to subtelna forma materii.