azotu tlenki

azotu tlenki,

związki chemiczne azotu z tlenem;

1) Tlenek azotu(I), podtlenek azotu, N₂O (zw. gazem rozweselającym), bezb. gaz o słodkawym zapachu, działa oszałamiająco i znieczulająco  1844 zastosowany po raz pierwszy przez G.Q. Coltona i H. Wellsa jako anestetyk wziewny; ob. stosowany wspólnie z lekami znieczulającymi ogólnie. 2) Tlenek azotu(II), tlenek azotu, NO, bezb. gaz, trudny do skroplenia (temperatura wrzenia –151°C), łatwo utlenia się do NO₂, wraz z którym stanowi produkt przejściowy w produkcji kwasu azotowego. Tlenek ten odgrywa ważną rolę w organizmach żywych; jest produktem przemiany materii w komórkach bakterii; wykazuje wszechstronne działanie u ssaków, gdzie jest wytwarzany gł. w komórkach śródbłonka naczyń krwionośnych w odpowiedzi na pobudzenie różnych receptorów błonowych; w wyniku jego działania dochodzi do rozkurczu mięśni gładkich naczyń krwionośnych; ponadto NO hamuje zlepianie się płytek krwi, ma wpływ na funkcje ośrodkowego układu nerwowego (m.in na procesy uczenia, pamięci, mechanizm drgawek, procesy neurodegeneracyjne). Leki będące donorami NO stosowane w chorobach serca, jak dusznica bolesna, niewydolność mięśnia sercowego (np. nitrogliceryna), wpływają rozkurczająco na naczynia krwionośne, obniżają ciśnienia tętnicze krwi. Za wyjaśnienie roli NO w układzie sercowo-naczyniowym 1998 Nagrodę Nobla otrzymali: R. Furchgott, L.J. Ignarro i F. Murad. 3) Tlenek azotu(III), tritlenek diazotu, N₂O₃, błękitna ciecz, nietrwały (rozkłada się na NO i NO₂ już powyżej 10°C), bezwodnik kwasu azotowego(III) HNO₂. 4) Tlenek azotu(IV), ditlenek azotu, NO₂, trujący, utleniający, czerwonobrunatny gaz o duszącym zapachu; w temperaturze poniżej 150°C ulega dimeryzacji do bezbarwnego tetratlenku diazotu N₂O₄, bezwodnik kwasu azotowego(III) i azotowego(V); stosowany jako składnik (utleniacz) rakietowych materiałów pędnych. 5) Tlenek azotu(V), pentatlenek diazotu, N₂O₅, silnie higroskopijne kryształy, o temperaturze topnienia ok. 41°C, bezwodnik kwasu azotowego(V). 6) Nadtlenek azotu, NO₃, ciało stałe, trwałe w niskiej temperaturze.

Przedostające się do atmosfery tlenki azotu (spalanie paliw, procesy technol.) stanowią poważne zanieczyszczenie; są jedną z przyczyn kwaśnych opadów i smogu.