adsorpcja
 
Encyklopedia PWN
adsorpcja
[łac. ad- ‘przy’, sorbere ‘pochłaniać’],
zagęszczanie substancji (gazów, par, rozpuszczonych ciał stałych, jonów, a także cieczy) na granicy dwóch sąsiadujących faz.
Procesy adsorpcyjne klasyfikuje się wg rodzaju faz tworzących powierzchnię graniczną oraz wg rodzaju sił działających na tej powierzchni. Biorąc pod uwagę rodzaj graniczących faz można rozpatrywać adsorpcję w układach: ciecz–gaz, ciało stałe–gaz, ciało stałe–ciecz, ciecz–ciecz. Najczęściej spotyka się adsorpcję gazów, par i substancji rozpuszczonych na powierzchni ciał stałych; cząsteczki jednej fazy lub jednego z jej składników, zwanego adsorbatem, ulegają wtedy samorzutnemu zagęszczeniu w cienkiej warstwie na powierzchni drugiej fazy, zwanej adsorbentem. Ze względu na rodzaj działających sił rozróżnia się adsorpcję fizyczną i chemiczną. 1) Adsorpcja fizyczna (fizysorpcja) polega na zagęszczaniu substancji na powierzchni adsorbentu pod działaniem sił przyciągania międzycząsteczkowego; w przypadku porowatych ciał stałych następuje tak duże zagęszczenie par adsorbatu w porach adsorbentu, tzw. kapilarach, że pary te ulegają kondensacji; mówi się wtedy o kondensacji kapilarnej. Adsorpcja fizyczna (zwłaszcza na gładkich powierzchniach) przebiega bardzo szybko; odznacza się łatwą odwracalnością. 2) Adsorpcja chemiczna (chemisorpcja, adsorpcja aktywowana) jest procesem złożonym — w zagęszczaniu biorą udział dodatkowo siły wiązania chemicznego, a na granicy faz powstają jednocząsteczkowe warstwy związku chemicznego powstałego z atomów lub cząsteczek adsorbentu i adsorbatu; ten rodzaj adsorpcji zachodzi często na powierzchni kontaktów (stałych katalizatorów); adsorpcja chemiczna często jest procesem nieodwracalnym. Do adsorpcji na powierzchni ciała stałego należy też adsorpcja jonowymienna (wymiana zachodząca między jonami adsorbentu i jonami zawartymi w roztworze). Zagęszczanie się cząsteczek substancji rozpuszczonej na powierzchni roztworu powoduje obniżenie napięcia powierzchniowego cieczy (powierzchniowo czynne substancje). Ilość substancji ulegającej adsorpcji zależy m.in. od jej rodzaju, warunków w jakich zachodzi adsorpcja, tj. od temperatury, stężenia lub ciśnienia, oraz rodzaju adsorbentu, stanu i stopnia rozwinięcia jego powierzchni; adsorpcję określa się zwykle przez podanie liczby gramów lub moli substancji zaadsorbowanej przez jednostkę powierzchni lub masy adsorbentu. Adsorpcja zachodzi zwykle z wydzieleniem ciepła. Jest wykorzystywana m.in. do oczyszczania i rozdzielania mieszanin gazowych lub ciekłych w celu wydzielenia z nich określonych składników; ważne znaczenie ma adsorpcja zachodząca w glebach; mechanizm procesów kontaktowych (kataliza) tłumaczy się występowaniem chemisorpcji jako jednego z etapów reakcji.
Bibliografia
J. Ościk Adsorpcja, wyd. 3, Warszawa 1983;
F.C. Tompkins Chemisorpcja gazów na metalach, Warszawa 1985.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia