abolicjonizm
 
Encyklopedia PWN
abolicjonizm
[łac. abolitio ‘zniesienie’, ‘umorzenie’],
ruch ideol., społ. i polit. XVIII–XIX w. w Europie (gł. Wielkiej Brytanii i Francji) i obu Amerykach, którego celem była początkowo likwidacja handlu niewolnikami, później zaś — samej instytucji niewolnictwa.
Zapoczątkowany przez kwakrów w koloniach ang. w Ameryce Północnej, następnie wsparty nauk. argumentami filozofów fr. i ang. oświecenia. W 2. poł. XVIII w. zostały zał. pierwsze towarzystwa abolicyjne: 1753 w Wielkiej Brytanii, 1775 w USA, 1788 we Francji. Wybitni działacze abolicjibizmu: G. Sharp i Th. Clarkson (W. Brytania), A. Benezet i B. Rush (USA), H. Gregoire i J.P. Brissot de Warville (Francja). W końcu XVIII w. rewolucje amer. i fr. usiłowały zrealizować postulaty ruchu. Konstytucja USA z 1787 zezwalała na regulowanie kwestii niewolnictwa przez stany we własnym zakresie — większość stanów północnych zniosła je przed końcem XVIII w. Nowych argumentów dostarczyło abolicjonistom powstanie niewolników 1791 w kolonii fr. Saint-Domingue na Haiti i proklamowanie 1804 niepodległego, wolnego od niewolnictwa państwa Haiti. W XIX w. kluczową rolę w abolicjonizmie w skali świat. odegrała W. Brytania: 1807 uchwalono zakaz udziału Brytyjczyków w handlu niewolnikami i ich imporcie, 1833 zniesiono niewolnictwo w koloniach bryt., ok. 1865 rząd Wielkiej Brytanii doprowadził do powszechnej likwidacji transatlantyckiego handlu niewolnikami. W 1848 Francja zniosła niewolnictwo w swych koloniach. W USA w XIX w. różnorodną działalność rozwijały liczne towarzystwa abolicyjne; walka o abolicję, trudna gł. ze względu na rozkwit na Południu gospodarki plantacyjnej, została rozstrzygnięta w wyniku wojny secesyjnej 1861–65 (1863 proklamacja emancypacji Murzynów z Południa, 1865 XIII poprawka do Konstytucji znosząca niewolnictwo w całym kraju). W Ameryce Łac. kolonie hiszp., po uzyskaniu niepodległości w 1. poł. XIX w., same znosiły niewolnictwo, m.in.: Chile 1823, Meksyk 1829, Boliwia 1831, Urugwaj 1842, Ekwador 1851, Peru i Wenezuela 1854; jedynie na Kubie dokonał tego 1880 rząd hiszpański. W cesarskiej Brazylii abolicjonizm był ruchem intelektualnym zwolenników szerszych reform; 1880 zostało zał. Brazyl. Stow. do Walki z Niewolnictwem; 1888 brazylijski parlament zniósł niewolnictwo. Sukces abolicjonizmu nie oznaczał jednak powszechnej likwidacji handlu niewolnikami i niewolnictwa.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia