Witos Wincenty
 
Encyklopedia PWN
Witos Wincenty, ur. 21 I 1874, Wierzchosławice k. Tarnowa, zm. 31 X 1945, Kraków,
przywódca ruchu ludowego, polityk, publicysta, rolnik.
Cytat
Kalendarium
Urodził się 21 I 1874 w Wierzchosławicach koło Tarnowa.
Ukończył 2 klasy szkoły ludowej, ale wiedzę nieustannie uzupełniał przez samokształcenie. Pracował jako drwal. Od 1893 był korespondentem „Przyjaciela Ludu”, od 1895 związany z galicyjskim SL. W latach 1903–13 w PSL, członek Rady Naczelnej. W 1908–31 był wójtem gminy Wierzchosławice; 1908–14 posłem do galicyjskiego Sejmu Krajowego, 1911–18 posłem do austriackiej Rady Państwa. W XII 1913 był współinicjatorem rozłamu w PSL, 1914 współzałożycielem PSL „Piast”, 1914–18 wiceprezesem, 1918–31 prezesem Zarządu Głównego.
Okres I wojny światowej
W okresie I wojny światowej przechodził stopniowo od orientacji proaustriackiej do haseł niepodległościowych; 1914 był współzałożycielem Naczelnego Komitetu Narodowego w Krakowie. Początkowo popierał tworzenie Legionów Polskich, 1915 odstąpił od proaustriackiej koncepcji rozwiązania kwestii polskiej, a nadzieje na odzyskanie niepodległości zaczął wiązać ze zwycięstwem ententy; 1917–18 był członkiem Ligi Narodowej; współinicjator rezolucji Koła Polskiego w parlamencie z 28 V 1917 domagającej się utworzenia niepodległego państwa polskiego z dostępem do morza; współtwórca i 1918–19 przewodniczący Polskiej Komisji Likwidacyjnej.
W wolnej Polsce
W XI 1918 odmówił wejścia w skład Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej w Lublinie, uważając, że jego skład personalny nie odzwierciedla układu sił politycznych — brak reprezentacji wszystkich dzielnic (ND) — a program jest zbyt radykalny; z podobnych względów nie wszedł do rządu J. Moraczewskiego (1918–19). W 1919–33 był posłem na sejm, do 1931 przewodniczącym (z przerwą 1928–29) klubu parlamentarnego PSL „Piast”. Zajmując wraz z klubem PSL „Piast” centrową pozycję w sejmie, odgrywał do 1926 kluczową rolę w układzie sił w parlamencie i w dużej mierze także w pozaparlamentarnym życiu politycznym II RP; współtwórca oraz X 1919–I 1920 prezes klubu sejmowego PSL „Wyzwolenie” i PSL „Piast”; rzecznik koalicji z Narodowym Zjednoczeniem Ludowym, czego wynikiem stało się powołanie 13 XII 1919 centrowego gabinetu L. Skulskiego; jako przewodniczący Sejmowej Komisji Rolnej przyczynił się walnie do przyjęcia przez sejm uchwały o reformie rolnej (VII 1919) i uchwalenia ustawy o wykonaniu reformy rolnej (VII 1920).
Premier
W VII 1920–IX 1921 premier Rządu Obrony Narodowej i członek Rady Obrony Państwa, zasłużony dla konsolidacji społeczeństwa i wsparcia wysiłku wojennego przez masy chłopskie. Współinicjator rozmów z Chrześcijańskim Związkiem Jedności Narodowej na temat utworzenia rządu centroprawicowego, zakończonych podpisaniem paktu lanckorońskiego i powstaniem gabinetu większości parlamentarnej, na którego czele stał 28 V–14 XII 1923, tzw. rządu Chjeno-Piasta. Wobec trudności gospodarczych, hiperinflacji i wzmagających się napięć społecznych, zwalczany przez lewicę gabinet upadł. W 10–15 V 1926 ponownie premier rządu centroprawicowego; został zmuszony do ustąpienia w wyniku przewrotu majowego J. Piłsudskiego. Działacz organizacji rolniczej i samorządowych: 1908–18 wiceprezes, następnie do 1933 prezes Rady Nadzorczej Spółdzielni Rolniczo-Handlowej „Plon” w Tarnowie i 1921–27 prezes Małopolskiego Towarzystwa Rolniczego. Po przewrocie majowym jeden z przywódców opozycji przeciwko rządzącemu obozowi, 1929–30 współorganizator i jeden z przywódców Centrolewu; 29 VI 1930 współorganizator i aktywny uczestnik Kongresu Obrony Prawa i Wolności Ludu w Krakowie; IX–XI 1930 więziony w Brześciu nad Bugiem (wraz z innymi przywódcami Centrolewu), 1931–32 sądzony w procesie brzeskim i skazany na 1,5 roku więzienia. Zwolennik zjednoczenia ruchu ludowego, 1931–39 w SL, 1931–35 przewodniczący Rady Naczelnej, 1935–39 prezes NKW.
Na emigracji
W 1933–39 w celu uniknięcia wykonania zasądzonego wyroku więzienia przebywał na emigracji w Czechosłowacji, skąd wywierał znaczny wpływ na linię polityczną i programową SL; inspirator strajku chłopskiego 1937; opowiadał się za współpracą stronnictwa z PPS, ale był przeciwny udziałowi we froncie ludowym z komunistami; zwolennik przeprowadzenia reformy rolnej bez odszkodowania; jeden z inicjatorów koncepcji Frontu Morges. W III 1939 po wkroczeniu Niemców do Czechosłowacji powrócił do kraju, aresztowany i zwolniony (X 1939 amnestionowany przez prezydenta RP na uchodźstwie, W. Raczkiewicza).
II wojna światowa
Podczas II wojny światowej 1939–41 więziony przez Niemców, którzy bezskutecznie usiłowali skłonić go do powołania rządu kolaboracyjnego, następnie w Wierzchosławicach pod nadzorem gestapo; III 1945 aresztowany przez NKWD, mimo nacisku odrzucił propozycję włączenia się do prac KRN i uznania prokomunistycznego SL, zwolniony po 4 dniach; VI 1945 powołany na stanowisko wiceprezydenta KRN (nie podjął obowiązków); od VIII 1945 prezes PSL. Zmarł 31 X 1945 w Krakowie.
Wybór pism i artykułów (1939), Moje wspomnienia (t. 1–3, Paryż 1964–65), Moja tułaczka (1967).
zgłoś uwagę
Ilustracje
Posłowie klubu PSL „Wyzwolenie” na Sejmie Ustawodawczym 1919 fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia