Wagner Richard
 
Encyklopedia PWN
Wagner Richard Wymowa, ur. 22 V 1813, Lipsk, zm. 13 II 1883, Wenecja,
kompozytor niemiecki, także dyrygent i poeta, jeden z najwybitniejszych twórców dramatu muzycznego.
Kalendarium
Urodził się 22 V 1813 w Lipsku. Był także teoretykiem sztuki, przedstawicielem późnego romantyzmu w muzyce niemieckiej.
Życie
Kompozycji uczył się u Ch.G. Müllera, 1830 dostał się do Thomasschule w Lipsku, następnie na tamtejszym uniwersytecie studiował kontrapunkt u Ch.T. Weinliga. Interesował się też teatrem (jego ojczym, L. Geyer, był aktorem). Rozpoczął działalność jako dyrygent i dyrektor muzyczny w teatrach niemieckich: 1835 w Magdeburgu, następnie w Królewcu i Rydze. W 1839–41 przebywał w Paryżu, gdzie nawiązał kontakty z muzykami, m.in. G. Meyerbeerem, H. Berliozem i F. Lisztem, z którym połączyła go później przyjaźń. Skomponował tam pierwsze dzieło dramatyczne do własnego libretta, operę Holender tułacz. W 1842–49 był dyrygentem w Operze Królewskiej w Dreźnie. Jako uczestnik stłumionego tamże 1849 powstania majowego musiał emigrować do Szwajcarii (sympatię dla ruchów wolnościowych objawił już wcześniej, komponując 1836 uwerturę Polonia). W Zurychu, gdzie się osiedlił, napisał kilka dzieł filozoficzno-teoretycznych, teorię dramatu muzycznego oraz część tetralogii Pierścień Nibelunga; 1857 rozpoczął pracę nad Tristanem i Izoldą; 1858 wystawił w Paryżu Tannhäusera. Po ogłoszeniu amnestii powrócił 1861 do Niemiec. Wspierany przez króla bawarskiego, Ludwika II, 1865 został na dworze w Monachium pianistą, a 1867 dyrygentem teatru. Zbliżył się tam do córki Liszta, Cosimy (wówczas żony pianisty i dyrygenta, H. von Bülowa), którą 1870 poślubił. W Monachium odbyły się premiery: 1868 Śpiewaków norymberskich, 1869 Złota Renu, 1870 Walkirii. Duży wpływ na poglądy filozoficzne Wagnera wywarła w tym okresie przyjaźń z F. Nietzschem. W 1872 artysta przeniósł się do Bayreuth, gdzie dzięki pomocy finansowej Ludwika II i grona przyjaciół rozpoczął budowę teatru przeznaczonego do wykonań jego dramatów muzycznych; na otwarcie gmachu 1876 wykonano tetralogię Pierścień Nibelunga (Złoto Renu, komponowane 1853–54, Walkiria 1854–56, Siegfried 1851–69 i Zmierzch bogów 1850–74). Richard Wagner zmarł 13 II 1883 w Wenecji.
Utwory sceniczne
Główne miejsce w dorobku kompozytorskim Wagnera zajmują dzieła sceniczne. Pierwszy okres jego twórczości zamyka się operą Rienzi, napisaną w stylu heroicznej opery francuskiej; w drugim okresie Wagner nawiązywał do tradycji niemieckiej opery romantycznej C.M. von Webera i H. Marschnera. Holender tułacz jest jeszcze operą, zawierającą arie, recytatywy i sceny zespołowe, ale w traktowaniu orkiestry oraz współdziałaniu tekstu i muzyki stanowi zapowiedź dramatu muzycznego; w dziele tym pojawia się motyw walki człowieka z siłami nadprzyrodzonymi oraz idea wyzwolenia przez śmierć. Podobna ideologia leży u podstaw opery Tannhäuser, w której Wagner wykorzystał legendę o perypetiach XIII-wiecznego minnesingera. Treść Lohengrina (1845–48) jest osnuta na średniowiecznej sadze o strażnikach świętego Graala. Ostatni okres twórczości obejmuje przede wszystkim cykl 4 dramatów muzycznych Pierścień Nibelunga, oparty na średniowiecznym eposie germańskim, którego treścią jest walka młodości ze starością, czynu z biernością. W Tristanie i Izoldzie (1857–59) Wagner wykorzystał celtycką legendę o idealnej miłości; w Śpiewakach norymberskich (1862–67) ukazał apoteozę twórczej siły narodu niemieckiego; bohaterami nie są tam wybitne jednostki, lecz całe społeczeństwo. Do sagi, będącej osnową Lohengrina, powrócił w misterium religijnym Parsifal (1877–82). W trzecim okresie twórczości Wagner realizował ideę syntetycznego dzieła sztuki (Gesammtkunstwerk), w którym słowo i muzyka, pochodzące od jednego twórcy, łączą się ze sobą w integralny dramat sceniczny. Muzyczna koncepcja dzieła wywodzi się z tekstu i opiera na jego ciągłości (stąd brak podziału na arie, duety itp.).
Teoretyczne podstawy dramatu muzycznego
U podstaw dramatu muzycznego Wagnera leży tzw. melodia nieskończona (unendliche Melodie), pozbawiona cezur, silnie dramatyczne, oraz melodia absolutna (absolute Melodie), nie ujęta w sztywne ramy metryczne, pojawiająca się także w partiach instrumentalnych. W orkiestrze, znacznie powiększonej, m.in. o rzadko używane instrumenty, np. tzw. tuby wagnerowskie, dominującą rolę odgrywają motywy i ich przekształcenia, zwane Leitmotive (motyw przewodni); za ich pomocą Wagner komentował tekst literacki, uzyskując jednocześnie spoistość formy muzycznej; nowatorski, nasycony chromatyką język harmoniczny Wagnera, zwłaszcza w Tristanie i Izoldzie, świadczy o wyciągnięciu ostatecznych konsekwencji z systemu dur-moll.
Pozostałe utwory
Inne kompozycje Richarda Wagnera: opery — Wesele (1832–33), Boginki (1833–34), Zakaz miłości (1835–36), Rienzi (1838–40); utwory na chór i orkiestrę (Kantata noworoczna 1835, Volkshymne 1837, Descendons 1840, Das Liebesmahl der Apostel 1843), na chór męski a cappella, na orkiestrę (uwertury: d-moll 1831 i C-dur 1832, Rule Britannia 1837, Faust 1840; Symfonia C-dur 1832, Siegfried-Idyll 1870, Marsz na setną rocznicę ogłoszenia niepodległości Stanów Zjednocoznych Ameryki Północnej 1876), muzyka fortepianowa (2 sonaty: B-dur 1831 i A-dur 1832, Polonez D-dur na 4 ręce 1832), pieśni (do Fausta J.W. Goethego 1831, Der Tannenbaum 1838, Les deux grenadiers 1840, 5 Gedichte, zw. Wesendonk-Lieder 1857–58). Pisma: Die Kunst und die Revolution (1849), Das Kunstwerk der Zukunft (1849), Oper und Drama (1851), Zukunftsmusik (1860), Über Staat und Religion (1864), Religion und Kunst (1880).
zgłoś uwagę
Ilustracje
5. R. Wagner Złoto Renu rys. J. Charubin, J. Niziński/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Wagner Richard, Tristan i Izolda, Wstęp rys. J. Charubin, J. Nizinski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Wagner Richard, Pierścień Nibelunga — inscenizacja w Teatrze Wielkim w Warszawiefot. J. Multarzyński/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Appia Adolphe, projekt dekoracji do Parsifala R. Wagnera (nie zrealizowany) fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Olbiński Rafał, plakat do Flying Dutch Man R.Wagnera, New York City Opera fot. S. Kuruliszwili/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia