Talleyrand-Périgord Charles Maurice
 
Encyklopedia PWN
Talleyrand-Périgord
[talerạ̃ perigọ:r]
Charles Maurice de Wymowa, książę Benewentu (od 1806), ur. 2 II 1754, Paryż, zm. 17 V 1838, tamże,
francuski mąż stanu, dyplomata i polityk.
Cytat
Kalendarium
Urodził się 2 II 1754 w Paryżu. Był podziwiany i znienawidzony — uznawany przez współczesnych za największego cynika i egoistę tych czasów. Pochodził ze zubożałej rodziny arystokratycznej. W dzieciństwie okulał, co przekreśliło jego szansę na karierę wojskową. Przeznaczony przez rodzinę do stanu duchownego, 1769 wstąpił do seminarium i w 1774 otrzymał niższe świecenia; 1788 został biskupem Autun.
Rewolucja francuska 1789–99
W 1789 został wybrany do Stanów Generalnych jako przedstawiciel kleru. Opowiedział się wówczas po stronie rewolucji (rewolucja francuska). Już 1789 na jego wniosek Konstytuanta uchwaliła sekularyzację dóbr kościelnych; 1790 Talleyrand uczestniczył w opracowaniu generalnej reformy, unaradawiającej Kościół Francji, zawartej w tzw. konstytucji cywilnej kleru; stał się przywódcą części duchowieństwa, pogodzonego z rewolucją i wyświęcił pierwszych dwóch biskupów; 1791 ustąpił z biskupstwa; po potępieniu przez papieża Piusa VI Deklaracji praw człowieka i obywatela oraz konstytucji cywilnej kleru ekskomunikowany, zerwał z Kościołem.
W II 1792 rozpoczął działalność dyplomatyczną jako poseł Francji w Londynie. Oskarżony przez jakobinów o kontakty z Ludwikiem XVI, emigrował; 1794–96 przebywał w Stanach Zjednoczonych. Do Francji powrócił w czasach dyrektoriatu; powołany do rządu, od VII 1797 kierował francuską polityką zagraniczną.
Epoka napoleońska
Licząc się ze słabością dyrektoriatu, Talleyrand poparł 1799 zamach stanu Bonapartego (18 brumaire’a) i za jego rządów przez 8 lat był ministrem spraw zagranicznych. Cyniczny i bezwzględny, mimo głośnych malwersacji i nadużyć, utrzymał się na tym stanowisku dzięki swym talentom dyplomatycznym. Uczestniczył w opracowaniu konkordatu, a po jego zawarciu 1801 przez Pierwszego Konsula Bonapartego z papieżem Piusem VII, na wniosek Talleyranda rząd ogłosił jednostronnie tzw. artykuły organiczne, umacniające kontrolę państwa nad Kościołem. Wraz z innymi ministrami Talleyrand nalegał 1804 na zgładzenie porwanego księcia d’Enghien z rodu Burbonów, przekonując Napoleona, iż Burbonowie są nieustannym zagrożeniem jego władzy.
Talleyrand odgrywał decydującą rolę w negocjowaniu układów pokojowych (Lunéville 1801, Amiens 1802, Preszburg 1805, Tylża 1807), które umocnił zdobycze wojenne Francji. W 1804 Napoleon mianował go wielkim szambelanem, 1806 — księciem Benewentu. To był okres największej potęgi Napoleona; ale jego ekspansja stawała się niepokojąca. Już po początkowych niepowodzeniach (Hiszpania, Portugalia) Talleyrand przestał wierzyć trwałość francuskich podbojów. Usunięty (1807) ze stanowiska ministra, zaczął spiskować, ofiarowując swe usługi cesarzowi Rosji Aleksandrowi I (w Erfurcie 1808) oraz kanclerzowi Austrii Metternichowi. Aleksandra I namawiał do przeciwstawiania się Napoleonowi; do Petersburga i Wiednia przekazywał ważne informacje o politycznych i militarnych planach Napoleona (działania te krył minister policji J. Fouché); 1809 popadł w niełaskę, a ostatecznie pokonany 1815 Napoleon uważał go za jednego z głównych sprawców swego upadku.
Restauracja Burbonów
Po klęsce Napoleona i wkroczeniu wojsk sprzymierzonych do Paryża Talleyrand utworzył rząd tymczasowy (l IV 1814) i pod hasłem legitymizmu poparł restaurację Burbonów. Następnie, jako minister spraw zagranicznych, podpisał 30 V 1814 w Paryżu traktat pokojowy Francji ze zwycięską koalicją. Po Stu Dniach i powtórnej abdykacji Napoleona został 9 VII 1815 po raz drugi mianowany przez Ludwika XVIII ministrem spraw zagranicznych i przewodniczącym Rady Ministrów.
Reprezentując Francję na kongresie wiedeńskim 1814–15, zręcznie wygrywając sprzeczne interesy mocarstw, Talleyrand utrzymał jej pozycję jako jednego z głównych mocarstw europejskich. W swej instrukcji na kongres wiedeński (1815) wspominał również o Polsce. Arbitralnie stwierdzał, iż Polacy „do utrzymania niepodległego państwa są jeszcze niezdolni”, bowiem „Polska przywrócona niepodległości byłaby nieuchronnie przywrócona anarchii”. Po czym dodawał: „Pozostając podzielona, Polska nie będzie wcale unicestwiona. Polacy nie tworząc społeczeństwa politycznego, zawsze będą tworzyć rodzinę. Nie będą już mieli jednej ojczyzny, ale będą mieli jeden język. Pozostaną więc zjednoczeni najmocniejszym i najtrwalszym ze wszystkich węzłów. Pod obcymi panowaniami dojdą do wieku męskiego, do którego nie mogli dojść przez dziewięć wieków niezawisłości (...) wyswobodzeni, zwiążą się wszyscy z jednym centrum”.
Talleyrand ustąpił ze stanowisk rządowych 15 IX 1815 pod presją ultrasów. Odsunięty od polityki, przeszedł do opozycji. W czasie rewolucji lipcowej 1830 przyczynił się do powołania na tron Ludwika Filipa I; w latach 1830–35 był ambasadorem w Londynie. Pod koniec życia pogodził się z Kościołem. Zmarł 17 V 1838 w Paryżu.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Uroczystości na Polach Marsowych w Paryżu w pierwszą rocznicę wybuchu rewolucji francuskiej, 14 VII 1790: msza celebrowana przez C. M. de Talleyranda-Périgorda — Bibliotheque Nationale, Paryżfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Obchody rocznicy rewolucji na Polach Marsowych w Paryżu, 14 VII 1790, obraz nieznanego malarza z XVIII w. — Musee Carnavalet, Paryż fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia