Słowacki Juliusz, Ojciec zadżumionych

Słowacki Juliusz, Ojciec zadżumionych w EI-Arish

Poemat J. Słowackiego, powstały zapewne we Florencji 1838, wydany w tomie Trzy poemata 1839. Utwór, którego genezę (opowiadanie zasłyszane w EI-Arish 1836 podczas kwarantanny przed wjazdem do Palestyny) wyjaśnia wstęp prozą, ma formę monologu Araba, tytułowego bohatera; opowiada on podróżnemu, jak dżuma zabrała mu podczas kwarantanny całą rodzinę (siedmioro dzieci i żonę). Podejmując temat bólu po stracie bliskich i problem stosunku do cierpienia, poeta kontynuuje tradycję żywą w literaturze światowej od starożytności, przy czym „ojca zadżumionych” cierpienie nie prowadzi ani do buntu, ani do afirmacji losu, lecz do rezygnacji biblijnego Hioba i wyobcowania ze świata nie dotkniętych klęską (reprezentowanego przez słuchacza). Falowanie nastrojów nadziei i rozpaczy oddaje kompozycja, oparta na rytmicznie powtarzanym motywie kolejnych zgonów i wyznaczanych w ich wyniku okresów kwarantanny. Napięcie dramatyczne zostaje wzmocnione dzięki retardacyjnemu (opóźnionemu, odwlekającemu rozstrzygnięcie akcji) wyzyskaniu sytuacji bezsilnego oczekiwania na wydarzenia niezależne od woli bohaterów. Oczekiwanie to podkreślają wplecione w tok dynamicznej relacji statyczne opisy krajobrazu pustynnego, w których narrator konstatuje zmiany we własnym sposobie odbierania wrażeń pod wpływem tragicznych przeżyć. Swój stan psychiczny w czasie relacjonowanych wydarzeń i w czasie snucia opowieści narrator przedstawia poprzez autoanalizę, a przede wszystkim — przez fakty; styl łączy wschodnią kwiecistość z wstrzemięźliwą rzeczowością. Współcześni przyjęli Ojca zadżumionych przychylnie; wysoko oceniali go późniejsi badacze, zwłaszcza J. Kleiner w monografii Słowackiego, w której wykazał też bezzasadność odczytywania poematu jako metafory nieszczęść narodowych.