Safona
 
Encyklopedia PWN
Safona, Sapphṓ(?), eolskie Psapphṓ, żyła na przeł. VII i VI w. p.n.e.,
grecka poetka liryczna, przedstawicielka poezji eolskiej.
Cytat
Żyła na przełomie VII i VI w. p.n.e., pochodziła z Mityleny lub Eresos na wyspie Lesbos. Jej biografia jest właściwie nieznana, wiadomo jedynie, że w wyniku walk politycznych na Mitylenie musiała się schronić na Sycylii; szczątkowe informacje na temat jej życia można znaleźć w zachowanych fragmentach utworów, w jednym z nich wzruszająco wyznaje miłość do ukochanej córeczki Kleis; wg legendy tragiczne uczucie do młodego żeglarza Faona stało się przyczyną jej śmierci, zakończyła bowiem życie samobójczym skokiem do morza.
Związki kultowe thíasos
Safona wywodziła się z arystokratycznego rodu. Była przewodniczką, nauczycielką i opiekunką młodych dziewcząt, pochodzących z różnych stron Grecji i Azji Mniejszej, skupionych w związku kultowym thíasos, które pod patronatem Muz, Charyt i Afrodyty przygotowywała do wypełnienia ich życiowego powołania, którym było małżeństwo, uczyła je więc poezji, muzyki i dobrych manier; dziewczęta czciły Afrodytę, wznosząc modlitwy i składając ofiary; kontakt z gronem współuczestniczek spotkań kończył się z chwilą ich zamążpójścia. Safonę z wychowankami i towarzyszkami łączyły silne więzi emocjonalne — serdeczne uczucia, namiętne przyjaźnie przeradzające się w miłość, może nawet zmysłową; dało to podstawy plotce o rzekomych kontaktach fizycznych między nimi (stąd pojęcie „miłość lesbijska”); dziewczęta pojawiały się w thíasos zawsze witane z radością, wysławiane, otaczane czcią i miłością, a odchodziły żegnane ze smutkiem.
Poezja najsubtelniejszych uczuć
Safona pisała dla swoich towarzyszek pieśni weselne (epitalamia), w których przeplata się atmosfera ludowej rubaszności i refleksja nad przemijaniem życia, a także pieśni miłosne, w których podziwiała urodę dziewcząt, ich wdzięk, elegancję, udzielała im rad i przestróg (np. unikania nieuczciwych rywalek), bywała również zazdrosna. Najczęstszym tematem tych wierszy jest miłość, opisywana w najróżniejszych odcieniach, głównie jednak utożsamiana z Erosem; burzliwe uczucie, ukazane z niezwykłym wyczuciem i melodyjnością słowa, w idealnym kształcie formalnym, powraca zarówno w sentymentalnych wspomnieniach, jak i w bezpośrednich opisach przeżywanych stanów, którym towarzyszy niezwykła wrażliwość na piękno przyrody.
Hymny i modlitwy do bogów
Z twórczości Safony zachowała się jedna pieśń, Modlitwa do Afrodyty, z prośbą o łaskę odwzajemnionej miłości oraz różnej długości fragmenty pisane w dialekcie eolskim, o różnych miarach metrycznych, m.in. w strofie, zwanej od jej imienia saficką. Wiersze Safony zostały wydane prawdopodobnie w 9 księgach wg zastosowanych miar wierszowych; polski przekład Pieśni (1961), także w Antologii liryki greckiej (1955) i Liryce starożytnej Grecji (1984).
Echa poezji Safony w starożytności
Poezja Safony była podziwiana przez wszystkich wielkich pisarzy starożytnych, inspirowała zwłaszcza tych, którzy ukazywali zakochanych bohaterów; Platon nazwał Safonę dziesiątą Muzą. Najwięcej motywów zapożyczonych od Safony można znaleźć w twórczości Teokryta, Apolloniosa z Rodos, epigramatyków, a z Rzymian u Katullusa i Horacego.
Na język polski utwory Safony tłumaczyli m.in.: J. Brzostowska, T. Sinko, S. Srebrny, W. Steffen, J. Danielewicz. Hołdem złożonym Safonie w poezji polskiej jest cykl wierszy M. Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej Róże dla Safony z tomu Krystalizacje (1937).
zgłoś uwagę
Ilustracje
Rzym starożytny. Portret dziewczyny trzymającej drewniane tabliczki i rylec, malowidło z Pompejówfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia